KRÓLOWA - DZIEDZICZKA WĘŻOWEGO RODU - Cz. V

URODZONA BY

WŁADAĆ MĘŻCZYZNAMI

KAZIMIERZ WIELKI - JADWIGA i
WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO
TRZEJ WIELCY WŁADCY ŚREDNIOWIECZNEJ POLSKI

POLSKA Z LITWĄ

1386

KORONACJA MENDOGA 

6 LIPCA 1253 r.

Tak więc od 16 października 1384 r. czternastoletnia Jadwiga Andegawenka, panowała oficjalnie nad krajem, którego dotąd nie znała i który dopiero zaczęła poznawać. Od chwili koronacji (której opisywać uważam nie ma sensu), aż do stycznia 1385 r. trwały w królestwie swary i powstawały wciąż nowe pomysły, na temat przyszłości tak samej monarchii, jak i młodziutkiej królowej Jadwigi. Wielu szlachetnym panom Małopolskim i Wielkopolskim taki stan rzeczy po koronacji dziewczynki, zupełnie wystarczył i podnosili głosy, że nie warto szukać dla królowej męża, gdyż jej samotne panowanie w zupełności wystarczy. "Nie chcemy króla, chcemy królową" - krzyczeli, doskonale zdając sobie sprawę, że o wiele łatwiej jest owinąć wokół siebie kilkunastoletnią dziewczynkę, niż podporządkować sobie męskiego monarchę. Większość jednak drobnej szlachty, optowała za królem, który zostałby małżonkiem Jadwigi. Jedni z nich stawiali na księcia mazowieckiego - Ziemowita IV, inni na księcia opolskiego - Władysława Opolczyka, choć ten ostatni akurat był już żonaty, więc jego kandydatura szybko upadła, nieliczni zaś wysuwali kandydaturę Wilhelma Habsburga (z którym Jadwiga była zaręczona). Najwięcej zwolenników zdobyły jednak plany wydania Jadwigi za mąż za wielkiego księcia Litwy - pogańskiego Jogaiłły. Nim opowiem o dalszych losach, związanych z wyborem właśnie tego kandydata, przenieśmy się na moment na wschód, do wielkich kniej pogańskiej Litwy i przypatrzmy jaka była droga księcia Jogaiłły na wielkoksiążęcy stolec.

Nazwa "Litwa" po raz pierwszy pojawia się w roku w "Rocznikach kwedlinburskich", mówiących o wyprawie misyjnej św. Brunona z Kwerfurtu, na pogranicze litewsko-ruskie. Potem odpowiednio w 1040, 1113 i 1132 r. nazwa "Lituae", pojawia się w kronikach ruskich, a po tej ostatniej dacie powszechnie odnosi się już do wszystkich bałtyjskich plemion, zamieszkałych na wschód od linii rzeki Niemen. Nie będę wymieniał poszczególnych plemion litewskich, gdyż nie ma to znaczenia, odnośnie samego tematu. Przedstawię jednak pokrótce historię zjednoczonej Litwy, od czasów Mendoga, właśnie do panowania samego Jogaiłły (czynię to chociażby z tego względy, że historia tego kraju jest praktycznie nieznana, także w Polsce. Już przecież urodzony w tamtej ziemi - Adam Mickiewicz pisał że: "O Litwie, dalibóg mniej wiem niż o Chinach"). 

Litwini, to był jedyny szczep bałtyjski (wywodzący się oczywiście z wielkiej migracji Indoeuropejsko/Aryjskich plemion, przybyłych z dalekiego i środkowego Wschodu do Europy), któremu udało się zachować niepodległość plemienną i nie ulec stopniowej germanizacji. Inne ludy bałtyjskie, takie jak: Jaćwingowie, Prusowie i Łotysze z czasem ulegli naporowi zwycięskiego żywiołu niemieckiego. Państwo litewskie, było luźną federacją mniejszych plemion, pod rządami lokalnych wodzów (kunigasów), które przez długi czas, nie potrafiło się zjednoczyć w jeden organizm państwowy. Przekrój społeczny plemion litewskich, składał się ze stanowiącej większość mieszkańców ludności chłopskiej, zjednoczonej w lokalnych wspólnotach - laukasach, którzy żyli praktycznie zgodnie z naturą (nieopodal lasów, rzek i pól uprawnych). Ze swej wspólnoty, laukasi wybierali gerieji, czyli "dobrych", którzy to reprezentowali osady i przewodniczyli życiu plemiennemu (ich pełna nazwa brzmiała: "gerieji zmones" - dobrzy ludzie, jako że cieszyli się oni nieposzlakowaną opinią we własnej społeczności).

Geriejowie z czasem stawali się bojarami, a to znaczy że byli najmajętniejszymi chłopami we wspólnocie, mającymi jednocześnie prawo do wydawania poleceń pozostałym laukasom (np. aby pracowali na ich polach). Stawali też na czele lokalnych oddziałów zbrojnych, a łupy z wypraw rabunkowych na sąsiednie osady, dzielili pomiędzy siebie i najodważniejszych wojów. Po kilku zwycięskich wyprawach i wzięciu pokonanej ludności w niewolę, geriejowie osadzali ich (jako własnych poddanych), w nowo budowanych osadach, które to z czasem zamieniały się w grody obronne. Ci z nich, którzy posiadali po kilkanaście wsi, wraz z grodem obronnym, stawali się kunigasami (książętami). Odtąd zawierali małżeństwa jedynie w obrębie własnego stanu (z kunigasami, pochodzącymi z innych plemion), nie łączono się już jednak z wolnymi chłopami (laukasami), z własnej społeczności. W ten sposób rozpoczął się powolny proces jednoczenia ziem litewskich.

Pierwszą wspólną akcją zbrojną, w której wzięli udział wojowie z całej Litwy, była wyprawa z roku 1207, na podbite przez Niemców ziemie na Zadźwiniu. Pierwszym, znanym z imienia kunigasem, który miał pod swymi rozkazami znaczną część dzisiejszej Litwy, był niejaki Dangeruta, który w 1212 r. zawarł sojusz z Republiką Nowogrodu Wielkiego (gdyby Dangeruta był jedynie lokalnym kunigasem, potężny Nowogród, nie marnowałby bowiem czasu, na wchodzenie z nim w alianse). Podobny sojusz zawarto w 1219 r. przez koalicję dwudziestu jeden litewskich kunigasów (spośród których aż pięciu, było władcami, mającymi pod swą kontrolą ogromne połacie ziem litewskich, byli to: Żywinbud, Dowsprunk jego brat Mendog, Dowiat i jego brat Wilikajło), z ruskim księstwem halicko-włodzimierskim. Dowsprunk i Mendog byli zaś synami potężnego kunigasa - Ryngolda. Od 1219 do 1245 r. następuje okres jednoczenia ziem litewskich, pod panowaniem Mendoga, który w 1245 r. zostaje ogłoszony pierwszym najwyższym księciem Litwy. Pod jego panowaniem znajdowały się ziemie Litwy właściwej, Seli, Rusi Czarnej z Mińskiem i Bracławiem, Nadrowia, Skalowia i Sudowia. W 1248 r. Mendog opanował Żmudź (wypędzając stamtąd żmudzkiego kunigasa - Wykinta). 

Zaraz po zjednoczeniu ziem litewskich, Mendog czynnie włączył się w regionalną politykę mocarstwową, atakując w latach 1244 - 1246 niemieckie Inflanty, organizując w 1246 r. wyprawę rabunkową na ziemie polskie, jednak już w 1249 r. byt niedawno zjednoczonego kraju, stanął pod znakiem zapytania. Wtedy mianowicie przeciw Litwie opowiedział się Daniel, książę halicki, który przygarnłą wygnanych przez Mendoga bratanków (synów Dowsprunka) - Towciwiła, Edywida i ich wuja Wykinta. Daniel zorganizował też większą koalicję przeciwko Mendogowi, zawierając sojusz z Inflantami i podburzając Jaćwingów i Żmudzinów, przeciwko litewskiemu księciu. W 1250 ruszyła potężna wyprawa niemieckiego Zakonu Kawalerów Mieczowych (założonego w 1202 r. a podległego od 1237 r. Zakonowi Krzyżackiemu), na Litwę (wcześniej Towciwił przybył do Rygi, gdzie oficjalnie przyjął chrzest i został uznany za prawowitego władcę Litwy). Spustoszono Żmudź, Nalaszczany i dużą część Litwy właściwej.  

 WYDAJE MI SIĘ ŻE LITWINI DO DZIŚ NIE POJĘLI 

TEJ NIEZWYKLE PROSTEJ PRAWDY

POLSKA BEZ LITWY SOBIE PORADZI, LECZ LITWA BEZ POLSKI NIE PRZETRWA NAWET ROKU - JESTEŚMY WIĘC SOBIE WZAJEMNIE POTRZEBNI

Zagrożony upadkiem Mendog, nawiązał kontakt z wielkim mistrzem Zakonu Kawalerów Mieczowych - Andrzejem von Stirlandem i zaoferował mu ogromny okup w zamian za pokój i uznanie go za księcia Litwy. Stirland wyraził zgodę, jednak postawił dodatkowy warunek - Litwa ma się ochrzcić (a to oznaczało że Mendog również). Tak też się stało i na początku 1251 r. książę Mendog przyjął chrześcijaństwo ze swym dworem i sługami. Uznany został też za króla Litwy, a koronę (poświęconą przez papieża Innocentego IV), wysłał mu sam wielki mistrz Zakonu. Przyjęcie chrześcijaństwa, diametralnie odmieniły sytuację polityczną Litwy i samego Mendoga. Oto bowiem jeszcze w 1251 r. zorganizował on wyprawę na Żmudź, przeciwko grodom wiernym Towciwiłowi (głównie chodziło o gród Twery), zmuszając go w roku następnym do ucieczki na wschód, do Halicza. W 1254 r. książę halicki Daniel, zawarł pokój z Mendogiem, wydając swą córkę za mąż za syna Daniela - Szwarna (oddając mu jednocześnie Ruś Czarną z Nowogródkiem jako małżeńskie wiano). Towciwił, nie mając już innego wyjście, postanowił ... prosić swego wuja o przebaczenie i ukorzyć się przed nim. Winy zostały mu przebaczone, a dodatkowo Mendog mianował go księciem Połocka (zależnego od Litwy księstwa ruskiego). 

Korona królewska dla Mendoga, dotarła na Litwę dopiero w 1253 r. i wówczas to odbyła się pierwsza i jednocześnie ostatnia koronacja królewska w tym kraju. Należy też zaznaczyć, że chrześcijaństwo przyjął wówczas jedynie sam władca i ludzie z jego najbliższego otoczenia, reszta mieszkańców Litwy, wciąż pozostawała pogańska. W roku koronacji Mendoga, arcybiskup gnieźnieński - Pełko, wyświęcił na pierwszego biskupa litewskiego, dominikanina Wita, które jednak nie trwało długo (zrzekł się biskupstwa w 1255 r.). Drugim biskupem, został mianowany bezpośrednio przez papieża - biskup Chrystian, który dziś jest uważany za pierwszego historycznego biskupa Litwy. Jednak próby chrystianizacji Litwy szły opornie (mówiąc niezwykle łagodnie, gdyż najprawdopodobniej żadna mija chrystianizacyjna nie była prowadzona). Biskup Chrystian urzędował w katedrze w Wilnie (samo Wilno również zostało założone przez księcia Mendoga), nie mając możliwości nawet ściągać dziesięciny, z przyznanych mu terenów Ejragoły, Betygoły, Ławkowa i Rosieni, co spowodowało że zapisał te ziemie ... Zakonowi Kawalerów Mieczowych. Bardzo szybko Chrystian opuścił też Litwę (w 1259 r. był już w Niemczech). 

Przez cały okres po swej koronacji w Wilnie (6 lipca 1253 r.), Mendog utrzymywał przyjazne stosunki z niemieckim państwem Zakonu Kawalerów Mieczowych, zapisując mu nawet część swych ziem (takich jak: Korszów, Kulene, Wang, Nadrowię, Dajnawę i Wiejsiejów, oraz zatwierdził nadania biskupa Chrystiana). Natomiast z państwem polskim (które wówczas było podzielone na szereg mniejszych książęcych dzielnic), stosunki były takie same jak przed koronacją, czyli ... napady i grabież. Ataków na Polskę, dokonali Litwini w latach 1253, 1255, 1257 i 1258. O ile jednak ataki na Polskę, były kampaniami wybitnie rabunkowymi, o tyle zbrojne wypady na księstwa ruskie, powodowały uzależnienie niektórych z nich od Litwy (po 1255 r. Mendog zdobył Połock i mianował jego władcą swego bratanka Towciwiła). W 1259 r. na Litwę ruszyła odwetowa wyprawa tatarska, pod wodzą Burundaja, która spowodowała spustoszenie wschodniej części kraju, jednak Litwinom udało się atakami podjazdowymi, zmusić Tatarów do wycofania się (oczywiście z łupami). 

Mendog, by utrzymać swą dominującą pozycję w państwie, doprowadził do pozbawienia dotychczasowych ojcowizn, lokalnych kunigasów, jednocześnie ... obdarowując ich innymi terenami. Za Mendoga powstał też pierwszy dwór królewski, choć był on raczej dworem "ruchomym", gdyż ruchoma była też i stolica kraju (teoretycznie głównym grodem Mendoga był nowo zbudowane Wilno, jednak książę ten przebywał równie chętnie w dwóch jeszcze miastach - Nowogródku i Kiernowie). W tym samym czasie na Żmudzi wybuchło antyniemieckie powstanie, już w 1253 r. Żmudzini zaatakowali Kłajpedę, miasto założone rok wcześniej, przez Zakon Kawalerów Mieczowych. Potem jeszcze dwukrotnie próbowano zdobyć tę osadę (1254 i 1257), bez powodzenia jednak. W 1258 r. pod wodzą Algmina, Żmudzini odnieśli jednak spore zwycięstwo nad niemieckim rycerstwem, w bitwie pod Szkudami, co spowodowało wyzwolenie się Semigalii, spod władzy Niemców i spotęgowało bunty w Kuronii. W 1260 r. Algmin poprowadził Żmudzinów do kolejnego zwycięstwa nad jeziorem Durbe, po której to Kuronia została wyzwolona spod niemieckiej okupacji, a Zakon odtąd przestał zagrażać samej Litwie.

Teraz się potoczyło, jeszcze w tym samym 1260 r. pod wpływem klęski Niemców nad jeziorem Durbe, wybuchło wielkie powstanie bałtyjskich Prusów, które trwać będzie aż do 1274 r. Z kolei w 1261 r. Żmudzini odnieśli trzecie już zwycięstwo nad Inflantczykami, pod Lenewarde. To znów spowodowało że Mendog postanowił porzucić sojusz z Niemcami i ... wyrzec się chrześcijaństwa, wracając ponownie do pogańskiej religii przodków. Wojna z Zakonem, rozpoczęła się właśnie w owym 1261 r. a sojusznikiem Mendoga, był nowy kunigas Żmudzi - Treniota. W 1262 r. dokonano zbrojnego wypadu na Mazowsze, a stamtąd na ziemie kontrolowane przez Zakon Krzyżacki, po czym (po dokonaniu spustoszenia i rabunków, oraz zdobycia krzyżackiego grodu - Chełmna), bezpiecznie powrócono w granice Litwy. W roku następnym, Treniota pokonał Zakon Inflancki w bitwie pod Dynamuntem. W tym samym czasie Mendog organizował wyprawy zdobywcze na wschodzi, przeciwko Rusinom (w 1263 r. zdobył Briańsk, gdzie najpierw zgwałcił, a potem zmusił do małżeństwa, siostrę swej zmarłej żony Marty). 

Kobieta, którą Mendog potraktował tak okrutnie, zmuszając ją do małżeństwa, była już żoną kunigasa nalszańskiego Dowmonta, który poprzysiągł Mendogowi zemstę. Tego samego roku Mendog, wraz ze swymi dwoma synami Replysem i Gerstutisem (z małżeństwa z Martą), został zamordowany przez Dowmonta w ukartowanym spisku (do którego najprawdopodobniej należał też Treniota żmudzki). Władzę po nim nad Żmudzią i całą Litwą, przejął po nim właśnie Treniota. 

CDN.