URODZONA BY
WŁADAĆ MĘŻCZYZNAMI
POLSKA Z LITWĄ
1386
GIEDYMIN
RÓD GIEDYMINOWICZÓW
Sześcioletnie panowanie Butygiera (1285 - 1291), upłynęło pod znakiem wewnętrznego wzmacniania Litwy (wzniósł on kilka zamków nad Niemnem, m.in.: Ragnetę i Tylżę), oraz jednej zbrojnej wyprawy do Prus, na ziemie opanowane przez Krzyżaków w 1289 r. Stolicą (prawdopodobnie) wciąż był Kierniów (z którego to wcześniej władał Trojden), otoczony czterema potężnymi grodziskami (choć grodem z którego ród Giedyminowiczów władał pierwotnie, był zamek w Pagraude). Jednocześnie prawie corocznie, trwały podjazdowe ataki rycerstwa niemieckiego (z Inflant i Prus), na Litwę (stan ten utrzyma się przez ponad wiek, aż do bitwy pod Grunwaldem w 1410 r. a udział w tych "anty-pogańskich" wyprawach, będą brali rycerze prawie z całej Europy - Niemcy, Polacy, Czesi, Holendrzy, Anglicy, Francuzi, Hiszpanie, Włosi, Węgrzy, Duńczycy, Szkoci a nawet Portugalczycy). W 1291 r. Krzyżacy ostatecznie opanowali Żmudź, skąd w lata 1291 - 1295, organizowano łupieżcze wyprawy na litewskie ziemie w Pagraude, Aikamis, Gaizuva i Pastuva. W 1291 r. zmarł Butygier i nowym władcą Litwy, został jego brat - Butywid.
Jeszcze w tym samym roku, rozpoczął on zbrojny najazd na Kujawy. W 1293 i 1295 r. zaatakował krzyżackie grody, wzniesione nad Niemnem, a w 1294 r. złupił Mazowsze. Wszystkimi tymi wyprawami dowodził jego syn - Witenes, który jeszcze w 1293 r. zaatakował Ziemię Łęczycką i zdobył Tum, skąd uprowadził część ludności w niewolę. W roku następnym, pokonał rycerstwo ziemi łęczyckiej (którymi dowodził książę łęczycki - Kazimierz II), w bitwie pod Trojanowem. W 1295 r. (prawdopodobnie w grudniu tego roku), zmarł Butywid, a nowym księciem Litwy został właśnie Witenes. Już w 1296 r. ponownie ruszył zbrojnie na Polskę, pustosząc Mazowsze. W tym samym roku zaatakował Zakon Kawalerów Mieczowych w Inflantach, także niszcząc tę ziemię. Od 1297 r. Zakon Krzyżacki (przez prawie dwadzieścia kolejnych lat), organizował coroczne wypady łupieżcze na Litwę. W 1298 r. wysłał swych przedstawicieli do Rygi, proponując zbuntowanemu przeciwko władzy Zakonu Mieczowego, arcybiskupowi miasta, sojusz i pomoc w walce z zakonnikami. Obiecał również że Litwa przyjmie chrzest z rąk owego arcybiskupa (było to jednak z jego strony posunięcie czysto taktyczne, obliczone jedynie na osłabienie Zakonu).
W tymże 1298 r. zorganizował Witenes zbrojną wyprawę na tereny Zakonu Kawalerów Mieczowych i zdobył twierdzę Korkhaus, oraz pokonał siły zakonników nad rzeką Trejderą. Podczas powrotu jednak, został zaatakowany przez wojska Zakonu Krzyżackiego i doznał klęski w bitwie pod Neuermühlen.
W 1299 r. opanował Połock. Pozostałe lata (aż do 1308 r.) były okresem
nieustannych napadów grabieżczych, ze strony Zakonu Krzyżackiego na
litewskie ziemie, przy czym Litwini nie podejmowali w tych latach ataków
odwetowych. W 1305 r. wznowiona została wojna podjazdowa ze strony
Kawalerów Mieczowych. W 1306 r. Witenes najechał Polskę i dotarł nawet
pod Kalisz, który zdobył (była to jednak już jego ostatnia wyprawa na
polskie ziemie). Zawarł on w 1308 r. sojusz z księciem krakowskim -
Władysławem II, zwanym Łokietkiem (ojcem Kazimierza Wielkiego),
wymierzony w Zakon Krzyżacki, który w tymże roku odebrał Polsce Pomorze
Gdańskie, opanowując Gdańsk (Królestwo Polskie odzyska Pomorze i dostęp
do Bałtyku, dopiero w 1466 r.). Syn Witenesa - Żvelgaitis, przeprowadził
zbrojny najazd na Inflanty w 1309 r. Natomiast w 1311 r. ruszyła
odwetowa wyprawa Zakonu Krzyżackiego na Litwę, która zakończyła się
klęską Litwinów w bitwie na Krwawej Górze (gdzie poległa prawie cała
4000 armia litewska), koło Wopławek, czego efektem było zdobyciem Grodna
i Solecznik, oraz spustoszeniem większości litewskich ziem.
W wyniku tego najazdu, w 1313 r. Krzyżacy zbudowali pierwszą twierdzę na prawym brzegu Niemna - Christmemel (po litewsku - Skirsnemune), a Zakon Kawalerów Mieczowych, ostatecznie zdobył Dyneburg. Litwini pod wodzą Witenesa, próbowali jeszcze w 1315 r. zdobyć Christmemel, jednak bezskutecznie. Witenes zmarł w 1316 r. w wyniku porażenia piorunem. Tron Litwy objął teraz jego młodszy brat - Giedymin, od którego nazwę wzięła cała dynastia. Jk wyglądały ziemie litewskie, w chwili objęcia władzy, przez księcia Giedymina?
BÓSTWA LITEWSKIE
SŁOWIAŃSKI PERUN I LITEWSKI PERKUNAS
Litwini, Jaćwięgowie, Prusacy, Żmudzini, jako jedni z ostatnich w Europie w XII i XIII wieku, pozostali przy pierwotnej pogańskiej religii swych przodków.Dokoła otoczeni byli przez chrześcijan, od północy i zachodu przez Katolików (Polacy i Niemcy), a od wschodu i południa przez Prawosławnych (Rusini). Władcy litewscy częstokroć lawirowali pomiędzy tymi wyznaniami, obiecując poszczególnym władcom (świeckim i kościelnym), że przyjmą od nich chrzest, przy czym szybko zapominali o swej obietnicy i powracali do pogaństwa. Religia Bałtów, była połączona z kultem przyrody, wyobrażali oni sobie świat, jako podzielony na trzy część: Wodę (wiodącą ku światu podziemi, czyli światu zmarłych), Ziemię i Niebo. Pierwotnie największym bogiem Litwinów (i innych Bałtów), był Namudievas, strzegący rodziny, domu i dorobku domowników. Wkrótce jednak wyższość zdobył słowiański Perun (tożsamy z nordyckim Thorem), zwany również na Litwie Perkunem lub Perkunasem. Był najwyższym bogiem, gromowładnym władcą ognia i piorunów, nieba i męskiej witalności. Ci dwaj bogowie, byli najbardziej popularni wśród zwykłego ludu i mieli najwięcej "leśnych świątyń" (ulokowanych w lasach, na "świętych wzgórzach"). Litwini posiadali urząd najwyższego kapłana (znany jest bodajże tylko jeden najwyższy kapłan, właśnie z czasów panowania Giedymina, zwał się - Lizdejko). Często jednak to sami władcy pełnili tę funkcję.
Poza tą dwójką, byli jeszcze tacy bogowie jak: Andojas - bóg wody i deszczu i ... świata zmarłych, Kalevelis - boski kowal, który wykuł Słońce, Świętoróg (utożsamiany ze słowiańskim Światowidem) - był bogiem wojny, Dievurykis - boski posłaniec Perkuna i bóg wiatru, Medeina - bogini lasów i Żweruna - boska łowczyni z łukiem (niczym grecka Artemida), władczyni wszystkich zwierząt. Jednak już w XIV wieku, czczono prawie wyłącznie Perkunasa, jako jednego boga wszystkich Litwinów (w 1324 r. Giedymin w taki oto sposób odpowiadał na krzyżacki zarzut szerzenia pogaństwa: "My Litwini czcimy boga według swoich zwyczajów i wszyscy mamy jednego Boga (...) Wy macie jednego boga i my mamy jednego boga."). Perkunas stał się więc litewskim uosobieniem Boga chrześcijan, a pozostali bogowie ulegali stopniowemu zapomnieniu. Miejsca kultu Perkunasa i innych bogów, położone były na wzgórzach, w centrum lasu. Wokół miejsc kultu Perkunasa i Świętoroga, płonęły ogniska "wiecznego ognia". Do Nemudievasa modlono się w domach o ochronę i opiekę. Andojasa czczono wśród rzek i jezior, oraz odwiedzając groby zmarłych (Litwini jak wszyscy Bałtowie, palili zwłoki swych zmarłych, składając do grobów liczne dary i drogie za życia zmarłego rzeczy i zwierzęta, w tym jego konie. Medeina i Żweruna, też miały swoje "leśne kapliczki", choć jak już wspomniałem prawie wszystkie zostały w początkach XIV zamienione na przybytki Perkunasa.
PAŃSTWO, USTRÓJ I STOLICA
Władza księcia była praktycznie niepodzielna i dziedziczna (inną kwestią jest fakt, że częstokroć wielu kunigasów w tym samym czasie pretendowało do tytułu księcia), lecz książę otaczał się również możnymi kunigasami, którzy tworzyli jego radę przyboczną. Bracia też, pochodzący z jednej dynastii, nie mordowali się wzajemnie aż do śmierci Kiejstuta w 1382 r. Wcześniej raczej stosowano wygnanie, niż karę śmierci (aby nie przelewać bratniej, książęcej krwi). Na początku panowania Giedymina, w roku 1316, Litwa utraciła już Nadrowię, Skalowię i Kłajpedę. Granicą na północy z państwem Zakonu Kawalerów Mieczowych, były ziemie Selii, z Krzyżakami zaś część terenów należących do Jaćwięgów (druga ich część, była pod panowaniem Zakonu). Główny trzon państwa litewskiego, stanowiła Auksztota, Nalszczany, część Żmudzi (z grodami Ławków, Kroże, Miedniki, Upita i Dziewałtów, Giedyminas i Wielona). Dopiero w 1341 r. już po śmierci księcia Giedymina, jego synowie Jawnuta i Olgierd, podzielili Litwę na cztery ziemie, ze stolicami w Wilnie, Trokach, Kierniowie i Krewie.
Już od czasów Mendoga, zaczęła się kształtować kancelaria dworska, skupiona wokół władcy. Prawo stanowił sam książę a realizowali je, mianowani przez niego namiestnicy, zwani ciwunami, którzy w przydzielonych sobie grodach, odpowiadali za administrację i sądy. Rozkazy dla rodzimych urzędników, wydawano słownie (nie pisemnie). Korespondencję pisemną, stosowano jedynie w kontaktach z przedstawicielami obcych państw (pisano głównie po łacinie a bardzo rzadko używano w korespondencji języka niemieckiego). Stolica państwa litewskiego była początkowo "ruchoma" i stanowiła ten gród, w którym akurat przebywał ze swym dworem władca, lub z którego ów władca pochodził. Od czasów Trojdena, oficjalną stolicą stał się Kierniów, który bardzo szybko się rozrastał. Książę Giedymin, początkowo władał z Trok, potem gdy założył Wilno, uczynił z niego oficjalną stolicę państwa - 1323 r. Wkrótce stało się jasne, że który z synów i wnuków Giedymina, opanuje Wilno, stanie się władcą całej Litwy. Giedymin i jego następcy wznieśli w Wilnie dwa osobne grody - Dolny, Górny i Zamek i Krzywy Zamek. Poza tym było spore podgrodzie.
Dolny Zamek był obszarem wciąż jeszcze pogańskim (znajdowały się tu świątynie Perkunasa), choć szybko powstały również pierwsze prawosławne świątynie i katolickie kościoły. Było to takie miejsce dwóch religii i trzech wiar, zasiedlone przez litewskich bogatych mieszczan i przybyłych z zagranicy kupców, którzy osiedli w Wilnie. Górny Zamek zaś był miejscem przeznaczonym dla władcy, jego dworu i tam też mieli swe siedziby najważniejsi wielmoże państwa. Krzywy Zamek zaś był terenem najbiedniejszym, przeznaczonym dla litewskiego plebsu. Od czasów panowania księcia Giedymina i jego następców, Litwa staje się coraz potężniejszym państwem (szczególnie na Wschodzie, poprzez podbój lub związku dynastyczne z lokalnymi książętami - Litwini opanowują ogromne tereny ziem ruskich). Zagrożenie ze strony Zakonu Krzyżackiego, spowoduje jednak zbliżenie z Królestwem Polskim, co zaowocuje ślubem wnuka Giedymina i syna Olgierda - Jogaiły, z polską królową - Jadwigą w 1386 r. co z kolei doprowadzi do ostatecznej chrystianizacji Litwy w roku następnym i zjednoczenia obu narodów (na początku jedynie symbolicznego, potem personalnego, aż w końcu w 1569 r. nastąpi unia realna i powstanie kraj o nazwie Rzeczpospolita Obojga Narodów).
PS: Swoją drogą, któż wie od którego roku oficjalnie nazywano Polskę Rzeczpospolitą? Otóż nazwa "Republika", pojawia się po raz pierwszy w oficjalnym dokumencie przysięgi wierności, jaką złożyli członkowie konfederacji rycerskiej - królowi Kazimierzowi III Wielkiemu w ... 1358 r. 1358 r. gdy w Polsce król posiadał jeszcze prawie niepodzielną władzę (nie ograniczoną żadnymi ustawami czy sejmem), a już użyto nazwy "Republika". Ciekawe prawda? Skoro bowiem już wtedy (po raz pierwszy w oficjalnym dokumencie), użyto tej nazwy, to znaczy że państwo tak właśnie zaczęto rozumieć znacznie wcześniej. Zresztą w XVI i XVII, gdy do Polski przybywali podróżnicy z Francji czy Anglii, nie mogli zrozumieć dlaczego Polacy na pytanie jakie mają ustrój, odpowiadali - Republikę. Dziwili się tym odpowiedziom, mówiąc: : "Jak to republikę, przecież macie króla?"
A OTO TEKST DOKUMENTU PRZYSIĘGI WIERNOŚCI KRÓLOWI KAZIMIERZOWI WIELKIEMU z 1358 r.
SPORZĄDZONEGO PRZEZ MAĆKA BORKOWICA
(CZŁONKA KONFEDERACJI RYCERSKIEJ - ISTNIEJĄCEJ W LATACH 1352 - 1358),
W KTÓRYM WYSTĘPUJE - "REPUBLIKA" - JAKO NAZWA USTROJU POLSKI
CDN.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz