TWÓRCY EUROPEJSKICH CYWILIZACJI
SŁOWIANIE I CELTOWIE
PIERWSZE EUROPEJSKIE CYWILIZACJE
SŁOWIANIE
(CYWILIZACJA FILISTYŃSKA)
(ok. 1200 r. p.n.e. - 925 r. p.n.e.)
Cz. VI
FILISTEA
CZASY EKSPANSJI
(ok. 1100 r. p.n.e. - 925 r. p.n.e.)
Cz. V
ABY MÓC PRZEJŚĆ DO CZASÓW PANOWANIA W KRÓLESTWIE IZRAELA SAULA, DAWIDA I SALOMONA, NALEŻY NAJPIERW WYJAŚNIĆ GDZIE PRZEBIEGAŁY GRANICE WPŁYWÓW FILISTYŃSKIEGO PENTAPOLIS (I LUDÓW POKREWNYCH) ORAZ ZIEM NALEŻĄCYCH DO IZRAELA I JUDY (TO ROZRÓŻNIENIE JEST ISTOTNE, GDYŻ WYDAJE SIĘ ŻE JUŻ OD CZASÓW PANOWANIA SAULA PEŁNA KONTROLA NAD PLEMIONAMI JUDY NIE BYŁA MOŻLIWA, CZEGO EFEKTEM BYŁO POTEM ROZBICIE ZJEDNOCZONEGO KRÓLESTWA NA DWIE KONKURUJĄCE ZE SOBĄ CZĘŚCI, KTÓRE NIE TYLKO NIE BYŁY ZDOLNE POKONAĆ FILISTYNÓW, ALE NAWET W OKRESIE NAJWIĘKSZEJ ŚWIETNOŚCI IZRAELA - ZA CZASÓW DAWIDA I SALOMONA - NADAL PODLEGAŁY ICH WPŁYWOM. DOPIERO INTERWENCJA EGIPTU CAŁKOWICIE ODMIENIŁA CAŁĄ GEOPOLITYCZNĄ SYTUACJĘ KANAANU)
FILISTYŃSKIE PENTAPOLIS
(W EPOCE EKSPANSJI)
ASZKELON
Potężny fenicki port morski i najważniejszy (obok Gazy) morski ośrodek handlowy całego Pentapolis. Miasto niezwykle bogate, posiadające mnóstwo wykopanych studni (mimo że nie było tam ani jednego źródła). Kontakt z morzem zapewniał mieszkańcom bogactwo, a miastu rozwój. Aszkelon w epoce ekspansji, był również silnym ośrodkiem wojskowym, którego władcy utrzymywali liczne i dobrze wyćwiczone wojsko, o czym przekonał się w bitwie pod Gilboa (ok. 1006 r. p.n.e.) sam król Saul, gdzie połączone siły Aszkelonu, Gat i (prawdopodobnie) Aszdod zadały Izraelitom dotkliwą klęskę, w wyniku której Saul poniósł śmierć. W Księdze Samuela znajduje się krótka pieśń żałobna, mówiąca o tych wydarzeniach, która brzmi: "Chluba twoja, o Izraelu, na twoich wzgórzach poległa, jakże padli bohaterzy! Nie mówcie o tym w Gat, nie głoście po ulicach Aszkelonu, aby się nie weseliły córki filistyńskie, aby nie wykrzykiwały radośnie córki nieobrzezanych!" (2 Sm. 1,19-20). Niestety, pomimo to o samym Aszkelonie jest w Biblii poświęcone najmniej miejsca ze wszystkich miast Filistei.
ASZDOD
Kolejny potężny gród Filistynów i bodajże jeden z największych wrogów zjednoczonego Izraela, a jednocześnie miasto, z którego promieniowała kultura filistyńska na cały obszar Kanaanu. Izraelici często ulegali tej kulturowej przewadze i poślubiali "córy Aszdodu" a potem często się integrowali z nowym społeczeństwem i porzucali wiarę w Jahwe. Prorok Nehemiasz (żyjący w V wieku p.n.e., czyli ponad pięć wieków później) twierdził wręcz, że kulturowa ekspansja Filistynów z Aszdod przyniosła Żydom więcej strat, niż nawet największa klęska zadana w bitwie, gdyż Izraelici którzy ulegli czarowi kobiet z Aszdodu, jednocześnie porzucali swoją wiarę, tradycję i swój lud, a dzieci wychowane w takich rodzinach - jak dodawał: "Nie umiały już mówić po żydowsku". Władcy Aszdodu otaczali się luksusem, które promieniowało na inne okoliczne ludy (w tym na Izraelitów - spragnionych żyć nieco lepiej niż ich przodkowie w pasterskich namiotach, lub prowizorycznych drewnianych domach). Potęga Aszdodu przetrwała egipski najazd faraona Szeszonka I w 925 r. p.n.e. i trwała przez kolejne dwieście lat, aż do najazdu asyryjskiego króla Sargona II w 712 r. p.n.e. Tak więc, przez ponad dwieście lat po egipskim ataku - który totalnie przeorał dawny filistyński porządek, ustanowiony w Kanaanie po inwazji tzw. "Ludów Morza" - Aszdod pozostało niezależnym miastem-państwem, jednym z nielicznych pozostałości potężnego niegdyś Pentapolis.
GAT
Wojownicy z Gat brali udział (prócz tych z Ekronu i Aszdod) w zwycięskiej dla Filistynów bitwie z Izraelitami pod Afek (Eben-Ezer) ok. 1050 r. p.n.e., w wyniku której świątynia Jahwe w Szilo została spalona (pod wrażeniem tej klęski zmarł wówczas - prawdopodobnie na zawał serca - arcykapłan Heli, nauczyciel i protektor późniejszego proroka Samuela, który to ok. 1042 r. p.n.e. na równinie Gibea koronował Saula na pierwszego króla zjednoczonego Izraela), a Arka Przymierza znalazła się w rękach serenów (czyli władców) Ekronu a następnie Aszdod (na krótko trafiła również do Gat, do domu Obed-Edoma). To również wojownicy z Gat stanęli naprzeciw wojsk króla Saula, wystawiając do boju olbrzyma Goliata (naprzeciw któremu stanął Dawid). Gdy zaś tron Izraela w zdobytej Jerozolimie (wcześniej miasto to zwało się Jebuz i należało do plemienia Jebuzytów) objął król Dawid, musiał się on opłacać właśnie serenom z Gat (co dobitnie oznacza, że Izrael nie był wówczas wcale niepodległy jak to się przyjęło uznawać, biorąc pod uwagę informacje zawarte w Starym Testamencie), w zamian za co oddziały z Gat chroniły króla (część Gittejczyków osiedliła się nawet w Jerozolimie wraz z rodzinami). Czasy wielkiej świetności miasta, przypadają na okres panowania króla - Akisza (nazwanego w Starym Testamencie Abimelekiem), syna króla Maachy. Warto też podkreślić, że z rejonu Gat pochodziło wino, które sprowadzano nawet do Egiptu i Babilonii (co też świadczy o jego renomie). Gat przetrwał egipską inwazję i upadł dopiero w końcu IX wieku p.n.e. po najeździe władcy Damaszku i Aramu - Hazaela.
EKRON
Siostrzane miasto Gat, choć zasiedlone przez lud Dana, pokrewny Filistynom (Peleset), to jednak nie tożsamy z nimi (choć traktowany we wspólnym Pentapolis jak jedno z miast filistyńskich). Wojownicy z Ekronu ponieśli klęskę w bitwie z Izraelczykami pod Mizpą (ok. 1045 r. p.n.e.) gdzie wykazał się przyszył król - Saul. W tym mieście znajdowała się świątynia Baal-Zabuba, który potem został uznany za antytezę dla Jahwe i przyrównany do szatana (jako Belzebub), jak również świątynia Dagona. Miasto prężnie się rozwijało w okresie ekspansji i przetrwało egipski najazd faraona Szeszonka I, a choć utraciło niezależność polityczną (pod rządami Asyrii) to jednak przetrwało aż do roku 146 p.n.e., gdy władca państwa Seleucydów - Aleksander I Balas zdobył i spalił to miasto (w tym samym roku zniszczone zostały dwa inne, wielkie ośrodki - Korynt w Grecji, zniszczony przez legiony Lucjusza Mummiusza i Kartagina, zdobyta przez Publiusza Korneliusza Scypiona). Spokojnie jednak można twierdzić że Ekron istniał co najmniej tysiąc lat.
GAZA
Gaza była drugim wielkim portowym miastem Filistei, stojącym na granicy z Synajem i Egiptem. Pierwotnie miasto zasiedlali Chiwijczycy, ale po inwazji Ludów Morza osiedlili się tam Filistyni (zwani tam również Kaforytami, jakoby przybyć mieli z Krety, lub po prostu z terenów Grecji, które również zniszczone zostały przez Ludy Morza - o czym pisałem w poprzednich częściach). Filistynów z Gazy zwano też Anakitami. Był to silny ośrodek wojskowy, posiadający potężne mury i wieże. Miasto było praktycznie nie do zdobycia dla ówczesnych wojowników i przez to jego wojownicy budzili grozę oraz szacunek okolicznych ludów, lecz nie byli niezwyciężeni. Po raz pierwszy (co zostało odnotowane w źródłach biblijnych) Anakici z Gazy ponieśli klęskę w bitwie z Izraelitami jeszcze za czasów Saula (zwycięzcą miał być syn tego króla - Jonatan), ale realnie przestali się liczyć po inwazji Szeszonka I, który zdobył Gazę (udowadniając wszystkim ludom że jest to możliwe) i zamienił to miasto w zwykłą egipską twierdzę (ludność oczywiście zabrał ze sobą w niewolę do Egiptu). Tak oto miasto to utraciło jakąkolwiek podmiotowość i było już jedynie kartą przetargową pomiędzy Egiptem, a imperiami idącymi z Bliskiego Wschodu.
To są główne miasta filistyńskiego Pentapolis, ale istniały również pomniejsze ośrodki Filistei, kontrolowane przez serenów z wyżej wymienionych miast, a były to:
SZARUCHEN
Miasto leżące w południowej Filistei, zasiedlone (zapewne) przez lud zwany Perezytami. O samym mieście niewiele można powiedzieć - była to zapewne wysunięta na południowy wschód obronna faktoria Gazy - więcej można rzec o plemieniu Perezytów. Otóż byli to "mieszkańcy osad otwartych" ("p(e)razon"), autochtoni Kanaanu, żyjący na tych ziemiach jeszcze przed przybyciem (z terenów dzisiejszej Europy Środkowej) tzw.: "Ludów Morza". Ponieważ lud ten zamieszkiwał osady wiejskie, przeto ośrodki przezeń zasiedlone nie mogły być niczym innym, jak po prostu wiejskimi ośrodkami (w Księdze Ezechiela jest zapisane: "Wyruszę przeciwko ziemi otwartej, napadnę ludzi spokojnych, którzy mieszkają bezpiecznie; mieszkają w miejscowościach, które nie mają ani murów, ani zawór, ani bram" (Ez. 28,11). Wydaje się jednak że część Perezytów przeniosła się do miast filistyńskich i szybko zintegrowali się ze słowiańskimi najeźdźcami.
JURSA
Kolejna wiejska faktoria Perezytów w Filistei podporządkowana Gazie. Nic więcej nie wiadomo.
BET-EGLAIN
Kupiecka faktoria Gazy, znajdująca się na południe od miasta i zasiedlona przez Anakitów (czyli Filistynów z Gazy).
GERAR
Miasto leżące na pograniczu Filistei i Szefeli (krainy na wschód od Pentapolis, podbitej, zasiedlonej i uzależnionej przez Filistynów) na drodze między Gazą a Beer-Szebą. Gród istniejący jeszcze przed najazdem Ludów Morza i posiadający dużą autonomię wewnętrzną od miast Pentapolis (mający nawet swoich królów - np. król Asa zwyciężyć miał w walce koczownicze plemię Kuszytów), zasiedlony zresztą przez Filistynów. Miasto bohatersko broniło się w 925 r. p.n.e. przed najazdem Egipcjan, zadając im spore straty. Ostatecznie zostało zdobyte, ale mieszkańcy (którzy jeszcze pozostali przy życiu) popełnili samobójstwo (najpierw zabito dzieci, potem mężowie zabijali swe żony a na końcu sami odbierali sobie życie). Pamięć o mieszkańcach Gerar była bardzo silna w całym Kanaanie nawet tysiąc lat później (jeszcze w epoce hellenistycznej, gdy cały ten region zajęty został przez Greków i Macedończyków, o mieszkańcach Gerar wciąż opowiadano sobie legendy). Zwycięzcy Egipcjanie spalili całą okolicę tak, iż po Gerar nie pozostały nawet ruiny.
ZIKLAG (SIKLAG?)
Miasto leżące w kraju Szefeli, politycznie podporządkowane było serenom z Gat, choć znajdowało się daleko na południe od tego miasta (bliżej z Ziklag było do Gazy). Zasiedlone zostało przez Filistynów (plemię Ludu Morza o nazwie Tjeker/Czeker) i prawdopodobnie jakąś inną ludność (być może sprowadzone z Anatolii niedobitki Hetytów, przybyłe do Kanaanu jako jeńcy Ludów Morza). Zniszczone przez Egipcjan w 925 r. p.n.e. a ludność uprowadzona w niewolę.
EGLON
Prawdopodobnie miasto zasiedlone przez Filistynów, Kananejczyków (czyli autochtonów) oraz Aramejczyków. Cieszyło się sporą samodzielnością polityczną (nie było bezpośrednio zależne od żadnego z miast Pentapolis) i miało swoich królów, a jednym z nich (wymienionym w kontekście walk z Izraelitami) był niejaki Debir. Miasto zostało zdobyte przez Egipcjan, jednak uniknęło zniszczenia (zapewne ludność też nie została wysiedlona, co może świadczyć o tym, iż Eglon skapitulował przed Szeszonkiem - ale to jest tylko moja hipoteza, gdyż nie ma co do tego żadnej pewności). Wiadomo tylko że miasto przetrwało egipską inwazję, lecz padło kilka (kilkanaście - ?) lat później, zdobyte przez władców Judy. Eglon leżał na granicy Szefeli.
MIASTA SZEFELI
(KRAJU ZAJĘTEGO PRZEZ FILISTYNÓW)
LAKISZ
Miasto Filistynów i Amorytów. Oficjalnie niezależne od Pentapolis, jednak nieustannie oczekujące stamtąd wsparcia militarnego przeciwko Izraelitom, co realnie skutkowało podporządkowaniu polityki miasta serenom z Aszdodu (którzy udzielali największego wsparcia mieszkańcom Lakisz). Miasto nie było w stanie oprzeć się najazdowi Szeszonka I w 925 r. p.n.e. i zostało przez Egipcjan zdobyte. Potem jednak odbudowało się, ale wpadło w zależność od królów Judy i odtąd Lakisz było miastem zależnym, a z czasem w ogóle zostało zasiedlone przez Żydów (ponoć mieszkańcy Lakisz mieli duży - negatywny wpływ na Jerozolimę, o czym wspomina Księga Micheasza: "Zaprzęgajcie rumaki do rydwanów, mieszkańcy Lakiszu! Ono było początkiem grzechu córki syjońskiej, gdyż u ciebie znaleziono przestępstwa Izraela" (Mi. 1,13). O jakie "przestępstwa" chodziło prorokowi? Można się tylko domyślać).
LIBNA
W czasach ekspansji było to miasto zależne od Gat, jednak po roku 925 p.n.e. znalazło się w strefie wpływów władców Izraela (północne królestwo). Ale ok. 850 r. p.n.e. mieszkańcy Libny zbuntowali się i wywalczyli sobie niezależność. Niestety, nie na długo, wkrótce bowiem miasto popadło w zależność od Judy (południowe królestwo). Król Judy - Jozjasz, wziął sobie za żonę córkę władcy Libny - Chamutal, która była matką reformatora religijnego i kolejnego króla Judy - Jozjasza. Miasto zostało zdobyte w 609 r. p.n.e. przez faraona Nechona II i od tej chwili przestało istnieć.
TIMNA
Miasto podległe Ekronowi, należące do ziem plemienia Dana. To właśnie tutaj Samson poznał Dalilę, to z tego miasta wywodziła się też biblijna Tamar (która w Starym Testamencie jest wyraźnie pokazana jako kobieta obca, nie-Żydówka). Ponieważ jednak (jak pisałem już w poprzednich częściach) Danici ulegli stopniowej hebraizacji (po 925 r. p.n.e. podporządkowali się władcom Judy), przeto i Samson i Dalila i Tamar znaleźli się ostatecznie w kręgu biblijnej genealogii Izraela oraz Judy.
BET-SZEMESZ (LECHI)
Bet-Szemesz (zwane też Lechi?) podporządkowane było Ekronowi, a zajęte zostało przez Izraelitów jeszcze przed koronacją Saula (to tutaj Żydzi odesłali Arkę Przymierza, po odzyskaniu jej z rąk Filistynów, za co zresztą zapłacili karę, gdyż większość z nich była tak podniecona faktem odzyskania Arki, że z ciekawości zaglądała do środka, a to doprowadziło do prawdziwej katastrofy, gdyż wszyscy ciekawscy wkrótce zaczęli chorować i umierać w wielkich cierpieniach. Zginąć w ten sposób miało 50 070 mężów. Czyżby więc Arka była silnie radioaktywną bronią, pozostawioną tu przez "bogów" z przedhistorycznych czasów?).
GEZER
Miasto podległe serenom z Gat (choć przez pewien czas uzależnione od Aszdodu). Zniszczone w 925 r. p.n.e. przez Egipcjan, potem odbudowane jako część Królestwa Izraela (tego północnego, ze stolicą w Samarii) i zamienione zostało w warownię.
JABNE (JAMNIA)
Miasto będące swoistą faktorią handlową na wschodzie, gdyż było silnie powiązane z takimi miastami jak: Aszkelon, Aszdod i Gat. Częste miejsce potyczek Filistynów i Izraelitów, choć nie zostało zdobyte przez tych ostatnich, aż do II wieku p.n.e.
AZEKA
Zależne od Gat (to w tym rejonie miało dojść do sławetnej walki Dawida z Goliatem, który jednak wcale nie zginął z ręki młodego pasterza - jak głosi biblijny przekaz, a został zabity nieco później i jego zabójcą wcale nie był Dawid. Ale do tego jeszcze wrócę w kolejnych częściach). Zdobyte przez Egipcjan a następnie uzależnione od Judy (król Rechabeam zamienił to miasto w twierdzę) i zasiedlone przez Żydów.
JARMUT
Faktoria handlowa Kraju Nadmorskiego (Filistei) - znaleziono tam liczne pozostałości filistyńskiej ceramiki z XI i X wieku p.n.e. Zajęte i spalone przez Egipcjan, a po 925 r. p.n.e. odbudowane i zasiedlone przez Żydów z Judy.
I tu się kończą polityczne wpływy Filistynów (kulturowe i gospodarcze obejmowały całą ziemię Kanaan i przekraczały Jordan obejmując takie plemiona jak Edomici, Moabici, Ammonici, Amalekici czy Midianici). W kolejnej części przejdę już do miast Izraela, a następnie powrócę do czasów panowania Saula, Dawida i Salomona (oraz wyjaśnię dlaczego to nie Dawid był sprawcą śmierci Goliata na polach Azeki w niedalekiej odległości od Gat).
CDN.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz