DZIEJE WYCHOWANIA - Cz. IV

CZYLI NAUKA SZTUKI

CZŁOWIECZEŃSTWA

WYCHOWANIE STAROŻYTNEGO EGIPTU

ok. 3000 r. p.n.e. - 30 r. p.n.e.

Cz. III

III

WYCHOWANIE KAPŁAŃSKIE

Kapłan i kapłanka to były najważniejsze funkcje społeczne w starożytnym Egipcie, zaraz po osobie faraona i jego rodziny. Kapłani byli najważniejszymi przedstawicielami władzy w każdej, nawet najmniejszej wsi egipskiej, znacznie ważniejszymi od naczelników miast i wsi. Reprezentowali oni bowiem nie tylko świat władzy, związany z boską osobą faraona i jego dworu (który był niedostępny nawet w wyobrażeniach dla zwykłego człowieka), ale również świat pozagrobowy, świat bogów - co oznacza że stawali się łącznikami pomiędzy żywymi a zmarłymi i właśnie dlatego ich władza była tak wielka i tak niekwestionowana. Egipcjanie bowiem postrzegali śmierć jako prawdziwą katastrofę, niszczącą ich dotychczasowe funkcjonowanie, nic więc dziwnego że nawet chłopi pragnęli zapewnić sobie lepsze miejsce w zaświatach, a tylko kapłani (poza faraonem) mieli bezpośredni kontakt z bogami i kapłanów (szczególnie tych lokalnych, miejskich lub wiejskich), zwykły Egipcjanin mógł ujrzeć osobiście na własne oczy, gdyż władca mieszkał daleko a i tak był niedostępny, otoczony nimbem boskości i tajemnicy. Kapłani kontrolowali życie lokalnych miejscowości, to oni wyznaczali pory żniw oraz innych prac (wzmacnianie kanałów nawadniających, budowa nowych świątyń lub pałaców czy praca w kopalni). Jako jedyni prowadzili też przyświątynne szkoły dla ludności, byli więc dawcami wiedzy, która dla wielu ludzi tożsama była z boską mocą lub magią. Wielki Kapłan Amona-Re w Tebach był bez wątpienia drugą po faraonie osobą w państwie, i choć inni kapłani (m.in.: Memfis czy Heliopolis) starali się z nim konkurować i odebrać mu pierwszeństwo, jego pozycja począwszy od Nowego Państwa (czyli okresu największej świetności imperium egipskiego od ok. 1550 r. p.n.e.), a skończywszy na roku 750 p.n.e. jego pozycja była dominująca. 

Przez 800 lat wielcy kapłani Amona-Re z Teb posiadali wielką władzę i zgromadzili ogromny majątek. Potworzyły się nawet dynastie kapłańskie, a faraonowie w pewnym okresie utracili już możliwość decyzji co do wyboru kolejnego Wielkiego Kapłana. Wszystko to zmieniło się właśnie ok. 750 r. p.n.e. gdy faraon Rudamun (Rudżamon), wstępując na tron, podzielił się władzą najwyższego kapłana Amona, ze... swą siostrą Szepenupet I, która to przyjęła stary tytuł (znany i używany wśród księżniczek Nowego Państwa) Boskiej Małżonki Amona. Odtąd pozycja Wielkiego Kapłana Amona-Re dramatycznie się obniżyła (choć tytuł nadal był w użyciu), zaś wzrosła rola Boskiej Małżonki, która teraz przejęła dotychczasową rolę kapłanów z Teb. Począwszy więc od połowy VIII wieku p.n.e. to kobiety/kapłanki, zaczynają odgrywać dominującą rolę w hierarchii egipskiej struktury kapłańskiej, i podobnie jak wcześniej Wielcy Kapłani, tak i Boskie Małżonki prócz ogromnej władzy politycznej, zgromadziły wielkie bogactwa. Panował tam prawdziwy matriarchat, władza zawsze przechodziła z kobiety na kobietę (oczywiście każda z następczyń musiała pochodzić z możnego rodu, a najczęściej były to córka panującego faraona, którą wybierała sobie np. jej ciotka). Ów religijny Matriarchat panował przez ok. 230 lat, do czasu podboju Egiptu przez Persów w 525 r. p.n.e. Wówczas to król Persji Kambyzes II, rozwiązał funkcję Boskiej Małżonki Amona, a kraj podzielił ponownie pomiędzy lokalnych kapłanów, odpowiedzialnych bezpośrednio przed perskim satrapą Egiptu. 

Stan kapłański, był bodajże jedyną funkcją, dającą realną władzę tak polityczną jak i finansową, również i dzieciom z rodzin chłopskich. Oczywiście nie zdarzało się, aby chłopski syn został Wielkim Kapłanem, ale mógł zostać kapłanem niższej rangi, a już samo to dawało mu olbrzymią władzę i ogromne poważanie, wręcz niekiedy kult w rodzinnej miejscowości. Była to więc jedyna odskocznia do władzy, dla tych, którzy całe swoje życie zginali przed możnymi i kapłanami - czyli chłopskich synów i tylko synów, bowiem dziewczęta ze wsi nie miały możliwości dostać się do stanu kapłanek Amona, który był zarezerwowany jedynie dla dobrze urodzonych kobiet i ich córek. Jak zatem przebiegała edukacja młodego adepta sztuki kapłańskiej? Aby taki chłopski syn, wybrany przez lokalnego, wiejskiego kapłana i skierowany do szkoły świątynnej w dużym mieście (Teby, Memfis, Heliopolis, Herakleopolis etc.), stał się "czystym" (jak kapłani nazywali siebie samych), musiał posiąść umiejętność perfekcyjnego czytania i pisania (choć kapłani również wykorzystywali skrybów do pisania listów, to jednak sami musieli znać kształt poszczególnych liter i ich znaczenie). Za każdy błąd w słowie, adept otrzymywał rózgi od kapłana-nauczyciela. Bardzo ważne było posłuszeństwo i hierarchia, każdy musiał znać swoje miejsce, nie można też było mówić niepytanym. Prócz nauki czytania i pisania (która często zajmowała kilka a niekiedy nawet kilkanaście lat), adept stanu kapłańskiego, poznawał zagadnienia związane z matematyką, geometrią i geografią. Gdy po kilku latach wiernej służby na prowincji (jako lokalny kapłan niższej rangi), zdołał awansować na wyższą pozycję, poznawał też zagadnienia związane z astronomia, nauką o gwiazdach i planetach.

 TUTAJ JEST PIĘKNIE POKAZANE, JAK KAPŁANI EGIPSCY MOGLI WYKORZYSTAĆ NAIWNOŚĆ I STRACH LUDU EGIPSKIEGO, PRZEDSTAWIAJĄC ZWYKŁE ZAĆMIENIE SŁOŃCA JAKO GNIEW BOGÓW ZA NIEPOSŁUSZEŃSTWO SWEGO LUDU. OTO NAGLE SŁOŃCE ZOSTAŁO "POŁKNIĘTE" PRZEZ BOGA, KTÓRY ODWRÓCIŁ OD LUDU SWĄ ŁASKAWĄ TWARZ I ÓW CIEMNY, NIEPIŚMIENNY LUD WPADAŁ W PANIKĘ I UCZYNIŁBY WSZYSTKO, CO KAZALIBY MU UCZYNIĆ KAPŁANI, ABY TYLKO UCHRONIĆ SIĘ PRZED "KARĄ BOGÓW"

Dla takiego zwykłego wiejskiego kapłana, który (musiał koniecznie czymś się wykazać, aby awansować), poznanie wiedzy o gwiazdach i innych planetach, musiało być nie lada szokiem, bowiem w szkole uczono go że świat podtrzymywany jest na czterech słupach, będących ramionami i nogami bogini Nut, której wygięte ciało tworzyło niebo i które podtrzymywał bóg powietrza Szu (choć oczywiście nie było to jedyne wyjaśnienie, lecz bez wątpienia najpopularniejsze, innym jeszcze było przedstawienie Ziemi jako talerza, wspartego o wierzchołki gór na wschodzie i zachodzie. Jako dysku leżącego na wielkim, pływającym żółwiu, lub jako płaskiej palety opartej o grzbiet trzech krokodyli). Zdobywał więc na pewnym poziomie pełna wiedzę o astronomii i geografii Ziemi, dowiadywał się że gwiazdy to nie są kropki na ciele bogini Nut, tylko oddalone o miliony lat świetlnych ciała niebieskie.Uczniowie szkół kapłańskich, już na wczesnym etapie nauki mieli golone głowy, otrzymywali odrębne od innych, białe szaty (wyznacznik ich statusu społecznego). Nauka była długa i ciężka, ale po jej ukończeniu wchodziło się do elitarnej kasty kapłańskiej, decydującej o losie praktycznie każdego, bez względu na jego majątek czy status społeczny - mieszkańca Egiptu (faraon teoretycznie stał na czele zgromadzenia kapłanów, realnie jednak był od nich również zależny). Tak więc tak wyglądała edukacja młodego kapłana, a jak szkolono młode kapłanki (jeszcze przed nastaniem ery matriarchatu Boskich Małżonek Amona)? Dziewcząt nie uczono czytania i pisania (były od tego oczywiście wyjątki, ale bardzo nieliczne). Młode kapłanki uczyły się przede wszystkim posłuszeństwa starszym siostrom (tak jak młodzi kapłani posłuszeństwa starszym braciom), za najdrobniejsze nieposłuszeństwo groziły kary chłosty. 

Kapłanki dzieliły się na dwie grupy: muzyczne i taneczne i uczone były głównie tańca i gry na instrumentach. Część z nich (te, które zostawały kapłankami boga Mina - który to był przedstawiany na figurkach i malowidłach jako mężczyzna z członkiem w stanie wzwodu), stawała się "Świętymi Prostytutkami" (nic więc dziwnego że na liście medycznej z Kahun z ok. 1900 r. p.n.e. wymienione są takie schorzenia wśród kapłanek jak: "puchlina treści ciała" - czyli stan zapalny narządów rodnych, prawdopodobnie owrzodzenie warg sromowych, oraz "choroba kopulacyjna" - czyli choroba weneryczna, choć Egipcjanie znacznie więcej wiedzieli na temat męskich przypadłości związanych ze stosunkiem, niż na temat kobiecych). Kapłani również dzielili się na dwie grupy, ale w ich przypadku nie były one związane z muzyką. Większość adeptów zostawała zwykłymi kapłanami, a potem jedynie się specjalizowała w określonych dziedzinach: oratorów, lektorów, kapłanów pogrzebowych, lekarzy i pisarzy. Druga grupa, znacznie mniejsza, to byli prorocy. Kapłani-prorocy, byli elitarną kastą w równie elitarnym stanie kapłańskim i także dzielili się na poszczególne specjalizacje: kapłan świątyni (najniższa funkcja wśród kapłanów-proroków, pełnili również funkcje w lokalnych świątyniach, rozsianych po wioskach i miastach całego kraju), prorok zajmujący się odczytywaniem snów i wyroczni, pełnili oni służbę głównie w najważniejszych świątyniach, oraz główny prorok, stojący na czele największych świątyń i podlegający bezpośrednio władzy Wielkiego Kapłana Amona-Re w Tebach (lub ewentualnie kapłana z Heliopolis z Memfis). 

W KOLEJNEJ CZĘŚCI OPISZĘ JAK BARDZO ROZDROBNIONY BYŁ STAN KAPŁAŃSKI I W KTÓRYCH MIASTACH CZCZONO OKREŚLONYCH BOGÓW, GDZIE GŁÓWNIE ORGANIZOWANO PIELGRZYMKI, JAK FUNKCJONOWAŁY ŚWIĄTYNIE I DO CZEGO REALNIE SŁUŻYŁY (Z PEWNOŚCIĄ NIE DO TEGO, ABY GROMADZILI SIĘ W NICH WIERNI I MODLILI DO SWYCH BOGÓW), ORAZ ZAPREZENTUJĘ EGIPSKI PANTEON

 CDN.