TWÓRCY EUROPEJSKICH CYWILIZACJI
SŁOWIANIE I CELTOWIE
PIERWSZE EUROPEJSKIE CYWILIZACJE
SŁOWIANIE
(POD SKRZYDŁAMI ASYRII - UPADEK IZRAELA)
(ok. 738 r. p.n.e. - ok. 635 r. p.n.e.)
Cz. IX
FILISTEA
PONOWNIE ODRODZENIE
(738 r. p.n.e. - ok. 635 r. p.n.e.)
Cz. IX
DEWARIM
(738 r. p.n.e. - 586 r. p.n.e.)
Cz. XI
Przenosząc się więc ponownie do kraju nad Nilem (aby przedstawić właściwy kontekst, który będzie istotny w dalszych latach Królestwa Izraela - zresztą ja inaczej nie potrafię. Zawsze zajmując się daną kwestią muszę najpierw zbadać jej korzenie, praprzyczyny, gdyż w inny sposób nie jestem w stanie odgadnąć ani motywów, ani celów jakie dane wydarzenie za sobą pociąga. A według mnie umiłowanie historii polega właśnie na tym, żeby wiedzieć co było powodem danego wydarzenia, chociażby danej bitwy, a nie tylko na sucho relacjonować i wklepywać do głowy suche daty. Zawsze uważałem że lepiej jest widzieć cały las - który często jest zamglony - niż dostrzegać tylko to jedno wystające drzewo przed nami). Tak więc przenosząc się ponownie do kraju nad Nilem musimy zauważyć, że ok. 730 r. p.n.e. sytuacja polityczna w Egipcie wyglądała następująco: Tebajdą władał ród, który kapłan Manethon określa "dynastią tanicką" (konkretnie XXIII Dynastią), ale nie jest to do końca prawdą - jeśli w ogóle - gdyż opierając się na odkryciach archeologicznych (a i takie studiuję, przygotowując się do każdego tematu) okazuje się że dynastia ta nie pozostawiła tam żadnych po sobie śladów. Założycielem XXIII Dynastii "tanickiej" był Usermare Petubastis (wszyscy władcy tej dynastii nosili prenomen "Usermare", zresztą od czasów XII Dynastii imię tronowe władcy składało się aż z pięciu członów, z czego dzisiaj najczęściej używa się jednego imienia tronowego, ewentualnie z dodaniem imienia własnego. Natomiast Egipcjanie nigdy nie numerowali swoich władców, to jest już wynalazek grecki). On jako pierwszy przyjął tytuł "syna Izydy",a panował w latach (ok.) 818-793 p.n.e. jego następcą był Szeszonk IV (prawdopodobnie syn, pokrewieństwo nieznane, ale wszyscy władcy tej dynastii byli spokrewnieni z libijskim rodem z Bubastis), który zmarł ok. 787 r. p.n.e. Władzę po nim objął Osorkon III (najsławniejszy władca tej dynastii), zmarły ok. 759 r. p.n.e. Tron przejął teraz jego syn - Takelot III (współwładca od 765 r. p.n.e.), który samodzielnie panował zaledwie dwa lata (Takelot był też pierwszym władcą tej dynastii który piastował zarówno tytuł króla jak i arcykapłana Amona-Re). Teraz na tron wstąpił jego młodszy brat - Rudamon (zwany też Amonrudem), który też zmarł szybko - ok. 754 r. p.n.e. Jego śmierć oznacza jednocześnie koniec dynastii Petubastisa jako władców Teb (prawdopodobnie teraz tytuł królów Tebajdy przeszedł na władców panujących w Leontopolis, a konkretnie na Juputa II, ale wydaje się to mało prawdopodobne, tym bardziej że jego tytulatura o tym nie świadczy).
Kto zatem dalej władał Tebajdą, królewskimi Tebami? Odpowiedź nasuwa się tylko jedna, teraz władza przeszła w ręce kobiet, a konkretnie w ręce córki Osorkona III - Szepuseneb I, która właśnie w roku 754 p.n.e. została wielką małżonką Amona-Re, co automatycznie pociągnęło za sobą likwidację funkcji najwyższego kapłana i odtąd wielkie małżonki Amona władały Tebajdą (nie mogły one oczywiście wyjść za mąż i mieć dzieci, a swoje następczynie wybierały spośród córek członków własnej rodziny lub też tych, które zostały im narzucone przez silniejszych władców). Szepuseneb władała tą krainą przez kolejne czterdzieści lat (czyli można się pokusić o stwierdzenie, że ród Petubastisa władał Tebajdą przez ponad wiek). Idźmy dalej: w Leontopolis władał wówczas spokrewniony z Petubastisem niejaki Juput I (nie wiadomo jakiego rodzaju było to pokrewieństwo, być może byli braćmi albo kuzynami), który objął tam władzę ok. 814 r. p.n.e. i panował do roku 790 p.n.e. Po jego śmierci lista następców jest nieznana (zapewne władało wtedy kilku królów), aż do roku 745 p.n.e. i wstąpienia na tron Usermare Juputa II, który zakończył żywot ok. 720 r. p.n.e. Główna linia "libijskiego" plemienia Medzwiedzi (założona ok. 946 r. p.n.e. przez Hedżcheperre Szeszonka I - tego który w roku 925 przedsięwziął wyprawę na Filistę, Judeę i Samarię, która zmieniła tamtejszą geopolitykę o 180 stopni), panowała początkowo w Bubastis i była to XXII Dynastia (według listy Manethona). Po śmierci praprawnuka założyciela tej dynastii Szeszonka I - Hedżcheperre Takelota II (szczegółowo listę tych władców omawiałem w poprzednich częściach tej serii) w 825 r. p.n.e. władzę przejął jego syn - Szeszonk III, który panował aż do śmierci w roku 773 p.n.e. Od czasów Takelota II władcy rodu z Bubastis władali z Tanis (jeszcze dalej na północy Delty, prawie tuż nad samym Morzem Śródziemnym). Pimey który teraz objął władzę, był nieznanego pochodzenia (prawdopodobnie również był Libijczykiem, ale nie należał do rodu z Bubastis), władał krótko, do 767 r. p.n.e. pozostawiając tron swemu synowi - Acheperre Szeszonkowi V. Po jego śmierci (735 r. p.n.e.) tron objął znów jego syn - Acheperre Osorkon IV, który zakończył żywot w roku 712 p.n.e. jako ostatni władca tej linii.
W mieście zaś Sais od ok. 740 r. p.n.e. panował niejaki Szepsesre Tefnacht - założyciel XXIV Dynastii, zwanej "saicką". Był to bodajże najbardziej energiczny władca czasu "libijskiego rozbicia dzielnicowego" (panowało bowiem wówczas czterech królów libijskich jednocześnie, a piąty nubijski podążał z południa). Na początku swego panowania zawarł sojusze z pozostałymi dwoma władcami, czyli Juputem II z Leontopolis i Szeszonkiem V z Tanis, gdyż jego celem stało się opanowanie Tebajdy (a mógł to uczynić na dwa sposoby: atakując Leontopolis, albo zawierając sojusz z władcą tego regionu, gdyż miasto to stało na drodze przemarszu jego armii na południe). Posuwając się więc do Górnego Egiptu, po drodze, w Memfis (drugim co do wielkości i znaczenia mieście Egiptu po królewskich Tebach), zyskał uznanie siebie jako króla, tym samym zdobywając przewagę wśród władców Delty (ok. 737 r. p.n.e.). Uznanie to zyskał następnie również w Herakleopolis, lecz gdy dotarł do Hermopolis otrzymał wiadomość że Teby (które stanowiły cel wyprawy) zostały już zajęte przez niejakiego Pianchiego z Napaty, czarnoskórego władcę Kusz - krainy leżącej na południe od Egiptu, za II kataraktą Nilu. Wydaje się że wówczas nie doszło do konfrontacji i że Tefnacht zawrócił, uznając że jest za słaby aby mierzyć się z Kuszytami (jako że nie nic nie wiadomo o żadnych bitwach w tym okresie). Wydaje się że Hermopolis stanowiło granicę wpływów egipskich, a dalej to była już kraina kontrolowana przez Pianchiego. Opanowanie Tebajdy doprowadziło do wymuszenia na Szepuseneb uznania córki Pianchiego - czarnoskórej Amenardis za jej następczynię i nową wielką małżonkę Amona-Re (ok. 736 r. p.n.e.). Przez ponad dwadzieścia kolejnych lat uczyła się Amenardis pod okiem Szepuseneb jak prawidłowo sprawować funkcję wielkiej małżonki i jednocześnie boskiej adoratorki Amona-Re (do najważniejszych zadań z tym związanych należało codzienne budzenie boga i sprawienie aby jego członek stwardniał, aż do uzyskania ejakulatu - nie wiadomo dokładnie jak oni to robili - w każdym razie posąg Amona-Re musiał użyźnić ziemię życiodajnym nasieniem, aby świat mógł każdego dnia przetrwać w spokoju i bezpieczeństwie i aby nie pochłonął go chaos i nicość. Zadaniem boskiej adoratorki było więc każdego ranka "ręczne" pobudzenie boga do oddania ejakulatu i tym samym użyźnienia nim z ziemi aby mogła rodzić owoce. Jak widać było to więc niezwykle odpowiedzialne zadanie ☺️).
Nubijska kraina z której wywodził się Pianchi i Amenardis - zwana również przez Egipcjan krajem Kusz - była przez wieki egipską kolonią, eksploatowaną, najeżdżaną i okupowaną przez Egipcjan, teraz zaś wszystko miało się odwrócić (historia zna przecież przypadki że byłe kolonie potem zdominowały swego suwerena, a najlepszym tego przykładem są chociażby Stany Zjednoczone, które bezwzględnie zdominowały Wielką Brytanię). Stosunki handlowe egipsko-nubijskie datuje się jeszcze w okresie przeddynastycznym, gdy w Egipcie znaleźć można towary sporządzone na południu. Wraz ze zjednoczeniem państwa przez niejakiego Menesa (Meniego) - Narmera, już jego następca Horus-Aha przedsięwziął pierwszą w dziejach egipską wyprawę do Nubii (ok. 3100 r. p.n.e.), a jego następcy kontynuowali tę politykę. Faraon Snofru (założyciel IV Dynastii memfickiej - panował w latach ok. 2613-2589 p.n.e.) jako pierwszy posunął się poza drugą kataraktę Nilu (czyli za Abu Simbel), zdobywając na Nubijczykach ogromne łupy. Wszystkie te wyprawy były jednak wyprawami łupieżczymi, mającymi na celu jedynie zdobyć "fanty", ale dopiero władcy XII (tebańskiej) postanowili na stałe podbić i skolonizować Nubię. Sehetepibre Amenemchat I (założyciel XII Dynastii - panujący w latach ok. 1991-1962) i jego syn Cheperkare Senuosret I (Grecy nazwali go imieniem które jest lepsze do wymowy, czyli Sesostris - panował w latach ok. 1971-1926 p.n.e. Władcy XII jako pierwsi bodajże w dziejach Egiptu, jeszcze w czasie swego panowania wyznaczali swych synów na współwładców, którzy potem, po ich śmierci automatycznie przejmowali tron) podbili Nubię do drugiej katarakty. Nabudowali w tej krainie liczne twierdze, takie jak: Ikkur, Quban, Aniba, Buhen, Kot, Mirgissa, Kumma czy Uronati - których stacjonowały egipskie załogi wojskowe i które jednocześnie były siewcami egipskiej kultury w czarnoskórej Nubii. Do pierwszych poważnych powstań ludności nubijskiej (nadal mówimy o granicy II katarakty, czyli o górnej Nubii) doszło za panowania faraona Sesostrisa (Senuosreta) III Wielkiego (najsławniejszego władcę nie tylko tej dynastii, ale całego okresu Średniego Państwa egipskiego i jednego z kilku największych władców-wojowników w dziejach Egiptu, który panował w latach ok. 1878-1839 p.n.e.), który zbudował jeszcze twierdzę w Semnie. Po śmierci zaś Sebekkare Neferusobek (pierwszej kobiety na tronie Egiptu i ostatniej przedstawicielki XII Dynastii, panującej w latach 1798-1794 p.n.e.), Egipt popadł w stan wewnętrznego chaosu i niestabilności, zwany "Drugim Okresem Przejściowym". W tym czasie, po dwustu latach egipskich rządów, Nubia skutecznie oderwała się od Egiptu. Zapanowała tam wówczas swoista kultura rodzima, zwana cywilizacją Kerma (miejscowość leżąca tuż przy III katarakcie Nilu), a władcy tej krainy doszli do takiej samodzielności, że w latach 70-tych i 60-tych XVI wieku p.n.e. sprzymierzyli się nawet z Hyksosami z Delty przeciwko władcom XVII Dynastii.
Ale czasy niezależności Nubii skończyły się, gdy tylko do władzy w Egipcie doszedł założyciel XVIII Dynastii tebańskiej i brat ostatniego władcy XVII Dynastii (tebańskiej) Uadżheperre Kamose - czyli Nebpehtire Ahmose I (Amazis - panował w latach ok. 1550-1525 p.n.e.), który ponownie podbił Nubię do II katarakty. Jego syn następca Dżeserkare Amenhotep (Amenofis - panował w latach ok. 1525-1506 p.n.e.) zreformował zarząd podbitej prowincji nubijskiej, wprowadzając tam urząd quasi-wezyra, zwanego "królewskim synem Kusz", którego zadaniem było nie tylko administrowanie prowincją ale przede wszystkim dbanie o to, aby bogate skarby nubijskiej ziemi trafiały w określonym czasie do Egiptu. Stolicą tej prowincji wciąż (tak jak w czasach XII Dynastii) była twierdza Aniba (leżąca w połowie drogi między I a II kataraktą). Nazwa prowincji "Kusz" która pojawia się po raz pierwszy w inskrypcjach Sesostrisa I, zaczyna dominować w egipskimi nazewnictwie właśnie od czasów XVIII Dynastii i powstania Nowego Państwa. Natomiast nazwa "Nubia" wzięła się z pewnością od egipskiego słowa "nub" oznaczające "złoto", a Nubia była krainą złota, prawdziwym Eldorado. Nubijskie kopalnie złota znajdowały się jednak na dalekich bezdrożach, z dala od wody i roślinności, a Egipcjanie wysyłali tam nubijskich niewolników - którzy w pocie czoła musieli wydobywać ten kruszec - jak również egipskich skazańców, wysłanych na południe w ramach odbywania kary (te liczne kopalnie powodowały, że Nubia była dla Egiptu ważniejsza nawet niż posiadanie Synaju, czy krajów Bliskiego Wschodu, których utrata nie oznaczała zagrożenia egzystencji Egiptu, natomiast utrata Nubii już tak). Faraon Acheperkare Totmes I (Tutmozis - panował w latach ok. 1506-1493 p.n.e.), szwagier i następca Amenhotepa I - po raz pierwszy przekroczył III katarektę Nilu i doszedł do góry zwanej Gebel Barkal ("Czysta Góra"), 15 km na południowy-zachód od IV katarakty. Tam założył miasto, które potem stanie się stolicą Nubii i największym centrum egipskiej kultury - Napatę. Jednak to dopiero jego wnuk - Mencheperre Totmes III Wielki (panował w latach ok. 1479-1425, chociaż realną władzę przejął dopiero od ok. roku 1458 p.n.e.) rozpoczął budowę potężnej twierdzy w Napacie i zaczął tam stawiać pierwsze egipskie świątynie (głównie świątynie Amona-Re, które potem stały się wizytówką Napaty). W tym czasie cywilizacja Kerma już przestała istnieć, a Nubia ponownie stała się egipską prowincją.
Napata zaś stała się centrum egipskiej kultury i przede wszystkim egipskiej religii, gdyż budowane tam (i wykuwane w skale) świątynie Amona-Re powodowały, że Napata stała się prawdziwym centrum religijnym tego bóstwa (w Napacie było więcej świątyń Amona-Re niż w samych Tebach, choć oczywiście Wielka Świątynia Amona w Karnaku była największym takim przybytkiem w całym Egipcie). Kolejne zaś stulecia egipskiego panowania w Nubii, utrzymywanie tam stałych twierdz, które przemieniały się w miasta (głównie Napata, Tombos, Aniba i Semna), spowodowały że czarnoskóra ludność tej krainy bardzo szybko się egiptyzowała, przyjmując nie tylko egipską kulturę i religię, ale przede wszystkim egipskie język i zwyczaje. Jednak egipskie panowanie z czasem również dobiegło końca (ostatnia wielka świątynia, świątynia Ramzesa II Wielkiego powstała w Napacie właśnie w latach rządów tego władcy, czyli 1279-1212, a egipskie panowanie po raz ostatni zostało odnotowane w Nubii w czasach panowania Ramzesa IX - 1129-1111 p.n.e.). Jednak upadek egipskiej władzy w tym kraju, nie oznaczał automatycznie upadku egipskiej kultury i religii, która nadal kwitła, teraz już pod rządami rodzimych władców. Pomiędzy rokiem 1110 a 1080 p.n.e. polityczne wpływy Egiptu w Nubii są jeszcze widoczne (chociaż wojska egipskie zostały już stamtąd usunięte). Co prawda nie istnieją żadne przekazy mówiące o tym, jak wyglądała i jak rozwijała się Napata po roku 1080 p.n.e., ale można założyć, że kultura egipska kwitła tam w najlepsze pod rządami czarnoskórych lokalnych władców. Lata zamętu politycznego w Egipcie po upadku XX Dynastii i przed powstaniem XXII Dynastii z Bubastis, nie sprzyjały jakiejkolwiek (militarnej czy politycznej) interwencji Egiptu na południu. Ostatnią wyprawę do tej krainy (tuż przed podbojem Egiptu przez Nubijczyków), przedsięwziął Szeszonk I (ok. 930 p.n.e.). Była to jednak wyprawa łupieżcza a nie zdobywcza. Po odejściu Egipcjan w Napacie do władzy doszła dynastia, z której potem wywodził się Pianchi (ostatnie dwie dekady X wieku p.n.e.), a nekropolia tych władców znajdowała się w miejscowości El-Kurru. Nie znamy jednak ani imion, ani lat panowania, ani też osiągnięć owych władców, aż do czasów niejakiego Alary - który wstąpił na tron w Napacie ok. 780 r. p.n.e. jako siódmy władca od czasu założenia tej dynastii. Nic więcej o nim nie wiadomo, poza tym że jego żoną była kobieta o imieniu Kasaga. Ok. roku 760 p.n.e. władzę w Napacie objął jego brat - Kaszta, którego władza sięgała na północy do I katarakty Nilu. Żoną Kaszty była niejaka Pebara. Z nią (i nie tylko z nią, bowiem czarnoskórzy władcy Napaty tworzyli sobie również haremy na wzór egipski) miał on wiele dzieci, a jednym z nich był właśnie Pianchi, który objął władzę w roku 747 p.n.e., wcześniej poślubiając Tabirę, córkę swego stryja Alary. W ten oto sposób rozpoczęło się panowanie, którego ukoronowaniem był podbój Egiptu.
CDN.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz