HISTORIA ŻYCIA WSZECHŚWIATA - WSZELKIEJ CYWILIZACJI - Cz. CLV

TWÓRCY EUROPEJSKICH CYWILIZACJI

SŁOWIANIE I CELTOWIE

 

 

 

 

 

 PIERWSZE EUROPEJSKIE CYWILIZACJE

SŁOWIANIE

(SŁOWIANIE W GRECJI I NA BLISKIM WSCHODZIE)

(ok. 1800 r. p.n.e. - ok. 1180 r. p.n.e.)

Cz. XIII

 

 

 

 

 

EGIPT

DRUGA INWAZJA

(ok. 1177 r. p.n.e.)

 

 

 

 

 SYRIA, PALESTYNA, EGIPT

KU PIRAMIDOM

Cz. VI

 

 Ok. 1185 r. p.n.e. na egipski tron wstąpił młody władca, syn Setnachta, założyciela nowej XX Dynastii, który przybrał sobie imię Ramzesa III. Ten młody władca we wszystkim nawiązywał do swego wielkiego poprzednika - Usermaatre Setepenre Ramzesa (II) Meriamona (zwanego po prostu Ramzesem II Wielkim), po którego śmierci (ok. 1213 r. p.n.e.) Egipt zaczął doświadczać coraz większego kryzysu i upadku swej dotychczasowej, mocarstwowej pozycji. Co prawda jeszcze syn Ramzesa II - Bienre Meriamon Merenptah Hetephermaat (czyli Merenptah) zdołał utrzymać polityczną stabilność kraju i prowadził szeroką działalność budowlaną (m.in. budowa swojej świątyni grobowej, rozbudowa świątyni Ptaha w Memfis i umocnienie tego miasta, a także rozbudowa portu w Heliopolis), powstrzymał też pierwszy najazd "Ludów Morza" (ok. 1207 r. p.n.e.), jednak gdy zmarł (ok. 1203 r. p.n.e.) tron Egiptu przywłaszczył sobie (z pominięciem prawowitego następcy tronu - syna Merenptaha - księcia Setiego) niejaki - Amenmes (jego pełne tronowe imię brzmiało: Menmire Setepenre Amenmose), wnuk Ramzesa II (ponoć syn jego córki o imieniu - Tachat). Odsunął on Setiego na dalszy plan podstępem, organizując po śmierci Merenptaha jego uroczysty pogrzeb i od razu koronując się podwójną biało-czerwoną koroną na króla Obu Krajów (Górnego i Dolnego Egiptu). Seti musiał wówczas być nieobecny w Pi-Ramzes i gdy dowiedział się co zaszło, było już za późno i musiał uznać władzę swego kuzyna. Amenmose nie był jednak przygotowywany do objęcia tronu (nawet jako jeden z możliwych kandydatów), a świadczy o tym fakt, iż jego żoną była kobieta nie spokrewniona z rodziną panującą, a nosiła ona imię Bekenurel. Rządy Amenmose nie trwały długo i już w pięć lat po objęciu władzy złożony został do swego grobu w Dolinie Królów. Teraz znów nadszedł czas Setiego, który koronował się jako: Usercheperure Meriamon Seti (II) Meneptah. Zaraz też po odprawieniu ceremonii pogrzebowych swego poprzednika, zaczął usuwać wszelkie jego inskrypcje z kartuszy i pomników i nazwał go uzurpatorem (grobowiec Amenmose celowo też nie został dokończony, co miało świadczyć o jego uzurpacji, czyli zamachu na "Boską Linię Królów"). Seti II miał wówczas ponad pięćdziesiąt lat i trzy oficjalne żony - Tachat (nie należy jej łączyć z córką Ramzesa II o tym samym imieniu), Tauseret oraz Tiję. To ta ostatnia dała mu syna, który przeżył wiek młodzieńczy i objął tron po śmierci swego ojca (mówi się że Seti II panował sześć lat, ale z pewnością zalicza się tutaj lata od śmierci jego ojca - Merenptaha, podczas których Seti był odcięty od władzy przez swego kuzyna Amenmose, a gdy objął tron, panował zapewne nie dłużej, jak kilkanaście miesięcy, może rok), a zwał się Ramzesem-Siptahem.

W chwili objęcia władzy (ok. 1197 r. p.n.e.), Ramzes-Siptah był jeszcze dzieckiem, przeto rządy w jego imieniu objęła Wielka Małżonka Królewska (po śmierci Tachat była nią Tauseret), matka pierwszego syna i następcy tronu Setiego II - Setiego-Merenptaha, który jednak nie doczekał chwili intronizacji i zmarł na krótko przed swym ojcem. Tak więc realnie rządy nad państwem spoczęły teraz w ręku kobiety, która dodatkowo nie była matką panującego władcy, lecz jego macochą. Tauseret uczyniła naczelnym skarbnikiem państwa, swego kochanka o imieniu Baj (wcześniej pełnił on funkcję nadwornego pisarza) i obaj wspólnie zarządzali Egiptem. Baj doszedł do takiej władzy, że otrzymał prawo wykucia własnego grobu w Dolinie Królów (pozycja KV13), ale Egipcjanom nie żyło się wówczas dobrze i źle wspominali potem ten okres: "W Egipcie zabrakło władzy, każdy sam sobie stanowił prawo. Przez wiele lat nie było bowiem panującego, póki nie nastał czas innych. Egipt podzielili między siebie dostojnicy i naczelnicy osad, a każdy mordował drugiego, bogatego czy biednego. Potem nastał inny ród panujący w pustych latach. Przyłączył się do niego Syryjczyk Jarsu, pełniący wysoki urząd. Na całym kraju położył rękę jako zarządca: i on, i tamci połączyli się, by grabić ludzi! A bogów traktowano nie lepiej niż ludzi: w świątyniach nie składano już ofiar" (Papirus Harris I 75.2-6). Gwoli wyjaśnienia pragnę nadmienić że zdanie "przez wiele lat nie było bowiem panującego", odnosi się do egipskiej tradycji, która rządy uzurpatorów kazała określać jako stan bezkrólewia, zaś ów Syryjczyk Jarsu, który jest tu wymieniony, to z pewnością ów skarbnik i królewski kochanek - Baj, który musiał zmienić imię na egipskie aby móc objąć jakikolwiek urząd i zostać pochowany na egipskiej ziemi. Ok. 1194 r. p.n.e. (po upływie trzech lat) Ramzes-Siptah (zapewne za radą swojej matki lub ludzi, którzy pragnęli odsunąć od władzy królową Tauseret i jej syryjskiego pomagiera) zmienił swe imię i zwał się odtąd Merenptah-Siptah. W zasadzie nie wiadomo czym miała być podyktowana zmiana królewskiego imienia, gdyż nie pociągnęła ona za sobą żadnego wzmocnienia pozycji panującego władcy kosztem regentki? Prawdopodobnie więc projektowany zamach haremowy nie doszedł do skutku, a Tauseret okazała się zbyt silna, aby można było ją obalić, przeto młodemu władcy pozostała wówczas jedynie zmiana imienia. Zresztą zmarł on po upływie kolejnych trzech lat (ok. 1191 r. p.n.e.) i teraz to Tauseret (podobnie jak prawie trzysta lat wcześniej królowa Hatszepsut) koronowała się na władcę Egiptu. Była drugą kobietą, która przywdziała białą koronę Górnego i czerwoną koronę Dolnego Egiptu (i zaledwie jedną spośród czterech kobiet, które w ciągu tysiąca lat władały Krajem Piramid). Gdy tylko zabalsamowane ciało Merenptah-Siptaha złożone zostało do grobu, królowa kazała zniszczyć jego kartusz, a świątynię (podobnie jak w przypadku Amenmose) pozostawić nieukończoną. Była to zapewne jej prywatna zemsta za nieudaną próbę zamachu stanu sprzed trzech lat.

 

 

 

Jej rządy też jednak trwały krótko bo zaledwie dwa lata, ale okres regencji i panowania został zaliczony, gdyż rządy Tauseret odnotowano zarówno na Synaju, jak i w Palestynie, a ona sama kazała sobie  zbudować grobowiec w Dolinie Królów i świątynię grobową na południe od Ramasseum. Zmarła ok. 1188 r. p.n.e. i zastąpił ją na tronie faraonów założyciel kolejnej, XX Dynastii - Userchaure Setepenre Meriamon Setnacht, który ponoć przywrócił porządek w kraju po latach chaosu. Po złożeniu do grobu królowej Tauseret, obalił on Syryjczyka Baję, skazując go na śmierć. Przejął świątynię grobową poprzedniej królowej i poza tym nic więcej nie wiadomo o jego rządach. Panował bowiem też bardzo krótko - zaledwie dwa lata (do ok. 1286 r. p.n.e.). Po nim zaś tron objął jego syn - Ramzes, który koronował się jako: Usermaatre Meriamon Ramzes (III). Ten młody władca - jak już wspomniałem - wzorował się na swym sławnym poprzedniku z poprzedniej Dynastii - Ramzesie II Wielkim i można powiedzieć, że on również zasłużył sobie na ten sam przydomek. Czasy w których przyszło mu żyć i panować, nie należały bowiem do łatwych, jako że dramatycznie zmieniała się sytuacja międzynarodowa wokół Egiptu. Państwo Hetytów pod rządami Supiluliumy II właśnie się rozpadało pod ciosami najezdniczych ludów z Północy, Syria i Kanaan również przeżywały kryzys i podatne były na podobne ataki. Słabła też Babilonia pod rządami Meli-Szipaka, który zmuszony został do złożenia hołdu władcy Elamu - Szutruknahnutne. Asyria również przeżywała rozpad władzy centralnej po śmierci wielkiego Tikulti-Ninurty I (ok. 1207 r. p.n.e.), bowiem jego syn (Aszur-nadin-apli) i bratanek (Aszur-nirari III) nie byli w stanie oprzeć się potędze kapłanów i arystokracji wojskowej, do której doszła również w tym czasie arystokracja biurokratyczna. W takiej to sytuacji osłabienia bliskowschodnich struktur państwowych, na arenę dziejów wkroczyły tzw.: "Ludy Morza", czyli przybysze z odległych, północnoeuropejskich ziem, którzy wypchnięci z własnych terenów (z pewnością ogromny wpływ na tę migrację miała bitwa w Dolinie Dołęży z ok. 1250 r. p.n.e., która odkryta została dopiero niedawno, i już ogłoszona jedną z największych bitew starożytności) szukali teraz nowych ziem pod osiedlenie. Z perspektywy Egiptu sytuacja była jednak o tyle groźna, że agresja "barbarzyńców" groziła temu krajowi zarówno od Zachodu jak i od Wschodu.

 

Ramzes III doskonale zdawał sobie z tego sprawę, a pragnąc zwycięstw i sławy swego wielkiego imiennika, postanowił uprzedzić atak. W piątym roku swego panowania (ok. 1180 r. p.n.e.) wyruszył na Libię (lud Tehenu), skąd prawie trzydzieści lat wcześniej doszło do inwazji na Deltę zarówno lokalnych plemion, jak i przybyłych na swych okrętach z Północy - Szardanów oraz Lukka. Kampania ta jednak nie zakończyła się zwycięstwem i Egipcjanie musieli się stamtąd wycofać. Teraz ruch należał do "barbarzyńców", którzy w ósmym roku rządów Ramzesa III (ok. 1177 r. p.n.e.) uderzyli w lądowo-morskim najeździe na Egipt. Szerdanowie i Lukka maszerowali drogą lądową z Kanaanu na Deltę, zaś plemiona Szakalasz, Maszuasz, Akauasz i Tursza atakowały od strony morza. Był to niszczycielski najazd, który miał zaważyć na dalszych losach Egiptu. Celem najeźdźców było zdobycie Memfis (które to miasto znów stało się głównym ośrodkiem Egiptu, po przeniesieniu tam władzy z Pi-Ramzes za czasów Setnachta). Ramzes III zgromadził swą armię na Synaju i pomaszerował z nią do południowej Palestyny, gdzie w rejonie miasta Aszkelon napotkano siły nieprzyjaciela. W bitwie pod Aszkelonem Egipcjanom udało się zatrzymać pochód Ludów Morza, ale poniesiono tam też spore straty liczebne. W każdym razie najeźdźcy zawrócili a Egipcjanie nie mieli siły, aby ich ścigać i również powrócili do siebie. Tymczasem w rejonie Delty atakujące plemiona próbowały przedostać się od strony morza na egipskie wybrzeże i również w ten sposób opanować Memfis. Stała tam jednak już egipska flota i w bitwie morskiej o Deltę najeźdźcy także zostali pokonani. Ramzes - ogromnym kosztem -zdołał ocalić swój kraj i na swoje konto zapisał dwa wspaniałe zwycięstwa. Niestety, nie zostały one dostatecznie wykorzystane, jako że Ludy Morza nie zostały definitywnie rozbite, a jedynie zmuszono je do odwrotu. Pozwoliło to potem tym plemionom osiedlić się na stałe, zarówno na Wschodzie (Kanaan a szczególnie Kraj Nadmorski), jak i na Zachodzie (Libia), co w późniejszych latach uniemożliwiło Egipcjanom odrodzenie swojej mocarstwowej polityki i ponowną ekspansję w kierunku Palestyny. Doprowadziło to do swoistej filistyńskiej dominacji w Kanaanie, która trwała nieprzerwanie przez 150 lat i zakończyła się dopiero wraz z najazdem faraona Szeszonka I (z Dynastii libijskiej) w 925 r. p.n.e. Egipcjanie byli w stanie pobić najeźdźców, ale nie potrafili ich ostatecznie pokonać, co też doprowadziło do sytuacji, w której Egipt realnie utracił swoje wpływy w Palestynie i sprowadzony został do roli państwa, które musiało się liczyć z miastami-państwami filistyńskiego Pentapolis a nawet z Libijczykami. Czy było to więc zwycięstwo o jakim marzył faraon? Wydaje się że nie, choć Ramzes III na tym nie poprzestał i w jedenastym roku swego panowania (ok. 1175 r. p.n.e.) ponownie wyprawił się na Libię, a jeśli wierzyć jego reliefom ze świątyni grobowej w Medinet Habu, odniósł tam kolejne zwycięstwo. Do egipskiej niewoli dostało się wielu libijskich jeńców, którym wypalano teraz na ciele piętno ich niewolniczego stanu, a stada i dobytek jaki posiadali, zapełniły majątek faraona oraz świątyń.

 

Były to jednak już ostatnie lata egipskiej chwały. Wkrótce potem ukończono świątynię grobową faraona w Medinet Habu (12 rok jego panowania) na której to przedstawiono wszystkie te sceny rodzajowe walk Egipcjan z najeźdźcami (pokazano tam również Syryjczyków, Hetytów i Nubijczyków, aby jeszcze bardziej rozsławić egipski triumf, choć oni akurat udziału w walkach nie brali - co prawda znalazłem wzmiankę o pewnym oddziale Hetytów który dotarł wówczas do Kadesz, ale o jakichkolwiek walkach z Egipcjanami nic tam nie ma, tym bardziej że państwo Hetytów w tym właśnie czasie definitywnie się rozpadało). Co ciekawe, kryzys Egiptu powrócił wkrótce po tym sławnym zwycięstwie i przejawiał się zarówno w gospodarce (np. królewscy robotnicy w Deir el-Medina całymi tygodniami nie otrzymywali swej zapłaty - wypłacanej wówczas w postaci niezbędnego zaopatrzenia), jak również w próbach buntu społecznego i niepewności co do lojalności urzędników. Przede wszystkim jednak prawdziwy bunt zrodził się w samym haremie, gdzie ok. 1155 r. p.n.e. jedna z żon władcy, imieniem - Tiji, aby utorować drogę na tron dla swego syna - Pentuara, opracowała plan zamachu na życie władcy, który powiódł się jedynie częściowo. Co prawda spiskowcom udało się zamordować Ramzesa III, ale już im się nie udało wprowadzić na tron Pentuara, gdyż starszy syn zamordowanego - Ramzes, sam objął tron i koronował się jako: Hekamaatre Setepenamon Ramzes (IV). Wytoczył on natychmiast proces wszystkim autorom haremowego spisku, na którym to zapadło wiele wyroków śmierci (niektórzy ze spiskowców zostali zmuszeni do popełnienia samobójstwa jeszcze podczas procesu), tak stało się chociażby z Tiji i jej synem Pentuarem. Ale to już opowieść na zupełnie inny temat, tymczasem my ponownie wróćmy teraz do Kanaanu, gdzie przyjrzymy się tworzeniu i umacnianiu filistyńskiej dominacji w Palestynie.   

  

 

CDN.