CHRZEŚCIJANIE I ŻYDZI - Cz. XIII

CZYLI JAK DOSZŁO DO PODZIAŁU?

Tak więc począwszy od 103 r. p.n.e. w dwóch państwach wschodniego basenu Morza Śródziemnego, zaczęły (choć nieoficjalnie oczywiście), panował kobiety. W Judei królową została Salome (małżonka zmarłego króla - Arystobula I), która dobrała sobie za partnera i kolejnego męża, młodszego brata Arystobula - Aleksandra Jannaja. Natomiast Egiptem również wówczas władała kobieta - Kleopatra III, która oficjalnie panowała wraz ze (4 lub 5-letnim) synem - Ptolemeuszem X. W Syrii zaś, choć tam władali królowie, dwaj bracia - Antioch VIII Grypos i Antioch IX Kyzikenos, to jednak ich żony (szczególnie zaś małżonka Kyzikenosa - Kleopatra IV), również miały wiele do powiedzenia. Bardzo szybko jednak damy te zostały zmarginalizowane i słuch po nich zaginął . Najpierw (112 r. p.n.e.) Kleopatra Tryfajna I (małżonka Antiocha VIII Gryposa), rozkazała pozbawić życia swą siostrę - Kleopatrę IV (odcięto jej dłonie i pozwolono by się wykrwawiła), a następnie (111 r. p.n.e.), małżonek zamordowanej, Antioch IX, pokonał armię swego brata i w niewolę udało mu się zdobyć również i jego żonę - Tryfajnę, którą uśmiercił dokładnie w taki sam sposób, jak rok wcześniej ona swą siostrę. Natomiast w Egipcie, Kleopatra III (matka Kleopatry IV i Kleopatry Tryfajny), została zamordowana na rozkaz swego synka - 6-letniego króla Ptolemeusza X w 101 r. p.n.e. 

W tym też czasie przyszedł do Aleksandrii specjalny dekret senatu rzymskiego, nakazujący Egipcjanom podjąć zdecydowaną walkę z plagą cyrenejskich piratów, którzy wyrządzali poważne szkody kupcom italskim, wiozącym żywność (w tym głównie zboże), oraz inne towary z Egiptu. Cyreną, sąsiadującą z Egiptem od zachodu, władał od 107 r. p.n.e., rządzący z Cypru starszy syn Kleopatry III - Ptolemeusz IX. Ale ani jego rządy, ani krótkotrwałe panowanie samej Kleopatry III nad Cyreną (107 r. p.n.e. - 106 r. p.n.e.), nie spowodowało ukrócenia tego procederu. Teraz senat przesłał Ptolemeuszowi X (dziecku na tronie), swój dekret, nakazujący rozwiązać ten problem ("Lex de piratis persequendis" z 101 r. p.n.e.). Ponieważ jednak problem ten nie został załatwiony w sposób satysfakcjonujący dla Rzymian, osadzili oni na cyrenejskim tronie, nieślubnego syna Ptolemeusza VIII Fyskona (zrodzonego z nałożnicą o imieniu Irene) - Ptolemeusza Apiona, który w 100 r. p.n.e. objął władzę nad tą krainą. Teraz więc trzej bracia władali trzema krainami - Egiptem młodziutki Ptolemeusz X, Cyprem - Ptolemeusz IX, zaś Cyreną Ptolemeusz Apion, przy czym tylko ten ostatni zrodzony był z nałożnicy. Od tego czasu już realnie Egipt i inne okoliczne krainy, stawały się rzymskimi satelitami, a senat oficjalnie stwierdzał, że klientom Republiki nie wolno toczyć ze sobą wojen, bez zgody Rzymu. Nic więc dziwnego że pomiędzy braćmi, którzy szczerze się nienawidzili, nie doszło do żadnych walk przez następną dekadę. 

Tymczasem w Judei, Aleksander Jannaj także bardzo szybko sprowadził królową Salome do roli swej posłusznej małżonki, gdyż jej imię nie pojawia się nigdzie, przez długi, prawie trzydziestoletni okres jego panowania. Wykorzystując zawirowania polityczne zarówno w Syrii jak i w Egipcie, przystąpił do poszerzania ziem Palestyny. Ze swą pierwszą wyprawą wyruszył już w 103 r. p.n.e. a jego celem była Ptolemaida, będąca we władaniu Syryjczyków. Pokonał oddziały z Ptolemaidy w bitwie, a następnie obległ to miasto. Mieszkańcy słali błagalne prośby o pomoc do Antiocha VIII i Antiocha IX, ale oni pogrążeni byli we wzajemnych konfliktach i nie zamierzali (nie byli nawet w stanie) udzielić pomocy oblężonej Ptolemaidzie. Wówczas wysłano posłów do Zosilosa, pewnego watażki, który jednak zdołał opanować porty morskie Dorę i Gazę, czerpiąc z nich środki na utrzymanie własnych sił zbrojnych. Wysłał on co prawda Ptolemaidzie pomoc zbrojną, ale nie była ona wystarczająca i należało szukać wsparcia jeszcze gdzieś indziej. Wybór padł na władcę Cypru - Ptolemeusza IX, przed którym roztoczono wizję wyzwolenia całej Palestyny (a co za tym idzie, oddanie jej we władanie Ptolemeuszowi). Nie wszyscy jednak pragnęli pomocy z Cypru. Najgłośniejszym przeciwnikiem tego planu był niejaki Demainetos, który szybko zgromadził licznych zwolenników. Zaczął on uświadamiać mieszkańców Ptolemaidy, że Ptolemeusz IX jest najzwyklejszym autokratą, aby nie rzec tyranem i jeśli wyzwoli ich miasto, to jednocześnie narzuci w nim swoje porządki. Opanowanie zaś Ptolemaidy, a co za tym idzie innych miast i twierdz Palestyny, przez Ptolemeusza IX, spowoduje natychmiast  zatarg z Egiptem, bowiem Kleopatra III, nie pozwoli aby jej syn tak bardzo się wzmocnił i zapewne wyśle swą armię, aby ponownie przegnała go na Cypr.

Mieszkańcy Ptolemaidy postanowili więc (pod wpływem Demainetosa), odwołać swoją prośbę, skierowaną do Ptolemeusza IX z prośbą o pomoc. Niestety, ta informacja dotarła do Ptolemeusza gdy ze swą armią przeprawił się do Palestyny. Nie było już więc odwrotu. Wiódł ze sobą armię liczącą 30 tys. żołnierzy, których powiódł pod mury Ptolemaidy, rozbijając obóz nieopodal żydowskiego obozu Aleksandra Jannaja. Sytuacja była teraz dość patowa i... komiczna, bowiem miasto było oblężone przez Judejczyków, zaś armia po którą posłali oblężeni rozbiła się obozem nieopodal miasta, przy czym... posłów Ptolemeusza IX mieszkańcy nie wpuścili w swoje mury. Jednak sama obecność Cypryjczyków pod murami Ptolemaidy, spowodowała że Żydzi zwinęli swoje oblężenie i wrócili w granice swego państwa. Tymczasem mieszkańcy miasta, wciąż nie zamierzali wpuszczać do siebie posłów króla Ptolemeusza. Ten, znalazłszy się w dość dziwnej sytuacji, obawiał się kompromitacji i zamyślał nawet samemu spróbować zdobyć miasto. Ale wówczas z ratunkiem pospieszył ów Zosilos, który poprosił Ptolemeusza, aby udzielił on wsparcia Gazie, również zagrożonej przez Judejczyków. Tymczasem Aleksander Jannaj wysłał posłów do Aleksandrii, prosząc Kleopatrę III o zbrojną interwencję przeciwko Ptolemeuszowi IX, jednocześnie jemu zaproponował układ, polegający na obaleniu Zosilosa i oddaniu Żydom jego miast, w zamian za co król otrzymałby czterysta talentów srebra. Ptolemeusz zgodził się na taki układ, ale gdy już miano dobić targu, ktoś poinformował króla o tajnych rozmowach Aleksandra z jego matką w Egipcie. Do zawarcia układu więc nie doszło. 

Wybitnie rozgniewany władca, postanowił teraz odpłacić się pięknym za nadobne, zarówno Żydom, jak i niewdzięcznym mieszkańcom Ptolemaidy, gdzie posłał część swoich sił. Sam zaś z resztą armii wyruszył przeciwko Aleksandrowi Jannajowi (który w tym czasie zebrał ok. 50 tys. żołnierzy). Zdobył twierdzę Asochis, a jej mieszkańców wziął w niewolę (102 r. p.n.e.). Obległ także twierdzę Sefforis, lecz słysząc o zbliżającej się armii judejskiej, zwinął oblężenie i ruszył na ich spotkanie. Doszło do niego pod miejscowością Asofon w pobliżu Jordanu. Armia Ptolemeusza liczyła prawie 20 000 żołnierzy (z czego 8 000 wyborowych sarissoforoi - z długimi włóczniami), armia Aleksandra zaś górowała liczebnością (ok. 50 000 ludzi), ale już mniej wyszkoleniem. Bitwa zakończyła się wielkim zwycięstwem Ptolemeusza (a raczej jednego z jego dowódców - Filostefanosa, który realnie dowodził walką), poległo ok. 30 000 Judejczyków, wielu pochwycono w niewolę, reszta uciekła. Od tej chwili Ptolemeusz mógł czuć się zdobywcą Judei, i tak właśnie postępował. We wszystkich mijanych wioskach i miasteczkach, żołnierze cypryjscy dopuszczali się nieprawdopodobnych wręcz gwałtów i okrucieństw. Urządzano polowania na młode kobiety po wioskach i gwałcono je, a następnie zabijano (niektóre nawet ćwiartowano i ich pocięte zwłoki wrzucano do mis, jako przestrogę dla ich mężów i synów, którzy wciąż zamierzali walczyć. W tym samym czasie inny wódz cypryjski, który oblegał Ptolemaidę, zdobył ją i srogo ukarał wszystkich tych, którzy dotąd sprzeciwiali się rządom Ptolemeusza, z Demainetosem na czele. Palestyna powoli przechodziła we władanie Ptolemeusza IX (zwanego również Lathyrosem).

Tymczasem Kleopatra III postanowiła nie czekać, aż jej syn utworzy sobie dogodny przyczółek do ataku na Egipt (opanował również Gazę, pozbawiając władzy Zosilosa). Rozpoczęła mobilizację swej armii i floty i dowodząc osobiście, ruszyła na Ptolemaidę (flotę skierowała do portów fenickich), którą wkrótce zdobyła. W tym samym czasie (102 r. p.n.e.) jej syn próbował opanować Egipt, ale został pobity przez jednego z jej wodzów - Ananiasza i wycofał się do Gazy. Kleopatra zaś zawarła sojusz z Aleksandrem Jannajem w Scytopolis, wkrótce potem jej młodszy syn - Aleksander X (który przybył z flotą), kazał uśmiercić swą matkę (101 r. p.n.e.), gdyż (choć nie miał jeszcze nawet 10 lat), już pragnął władać samodzielnie. Po śmierci Kleopatry III, sytuacja militarna w Palestynie stała się patowa, jedyną inicjatywę strategiczną, podjął w tym czasie tylko Aleksander Jannaj, zbierając nową armię i kierując ją na Celesyrię, pod twierdzę Gadarę. Rozpoczynał się nowy etap wojny o Palestynę.

 CDN.